121
Meritum 3 (78) 2025 Mazowiecki Kwartalnik Edukacyjny
„GEO-SZLAK DOLINY ŚRODKOWEJ WISŁY”, CZYLI MAPA SKARBÓW MAZOWSZA PŁOCKIEGO
nym bezpośrednio z kościołem w Dobrzykowie, jest stojąca obok niego plebania [GEO-szlak DŚW #10: Dobrzyków – Stara Plebania], która zbudowana zo- stała (1926) w modnym w dwudziestoleciu między- wojennym stylu dworkowym 25 . Również w Dobrzy- kowie usytuowaliśmy skrytkę poświęconą budynko- wi, którego już nie ma – lazaretowi [GEO-szlak DŚW #8: Lazaret z czasów napoleońskich], który jeszcze do niedawna stał przy ul. Obrońców Dobrzykowa 26 . Ciekawostką jest, że nad jego organizacją czuwał gen. Józef Wybicki, autor tekstu „Mazurka Dąbrow- skiego”. Dobrzyków zaskoczył swoją historią, a to niejedyna miejscowość na naszym geo-szlaku, któ- ra warta jest bliższego poznania 27 . Przemierzając nadwiślańskie tereny, zachwy- ciliśmy się również licznie występującymi kaplicz- kami i krzyżami przydrożnymi. Byliśmy przekonani, że tak istotnego elementu krajobrazu kulturowego wsi nie może zabraknąć na mapie „Geo-szlaku Do- liny Środkowej Wisły” – tym bardziej że motywacje kierujące ich budowniczymi okazały się niezwy- kle ciekawe. Stawiano je np. w podziękowaniu za uchronienie społeczności przed zarazą lub innym nieszczęściem. Taką funkcję pełniły m.in. karawaki, zwane inaczej krzyżami morowymi 28 [GEO-szlak 25 Styl dworkowy wywodził się z poszukiwań polskiego stylu naro- dowego i został w pełni zaakceptowany nie tylko jako styl dworów wiejskich, ale również willi miejskich. W dwudziestoleciu międzywo- jennym był świadomie stosowaną formą historyzmu, na podłożu nurtu klasycystycznego. Plebania posiadała podstawowe, łatwo zauważalne cechy stylu: kolumnowy portyk i czterospadowy, wysoki dach łamany (obecnie dach jest dwuspadowy). 26 Do dobrzykowskiego lazaretu przywożono chorych i rannych żoł- nierzy z II dywizji gen. Józefa Zajączka (wspomagającej Francuzów w kampanii 1807 r.) po zamknięciu szpitala wojskowego w Mławie. Operację likwidacji lazaretu mieszczącego się w dawnych magazy- nach solnych przeprowadzono w dniach 10-15 września 1807 r.; zob. J. Szczepański, Wojny napoleońskie na terenie powiatu gostynińskiego (1806-1812) , „Notatki Płockie” nr 22/1977. 27 Podobnie zadziwił Wyszogród ze swoją Górą Zamkową [GEO-szlak DŚW #98 Wyszogród – Góra Zamkowa], pozostałościami drewnia- nego mostu, [GEO-szlak DŚW #99: Wyszogrodzki drewniany most], dwoma cmentarzami: ewangelickim [GEO-szlak DŚW #95: Wyszo- gród – Cmentarz Ewangelicki] i żydowskim [GEO-szlak DŚW #100: Wyszogród – Cmentarz Żydowski], zaświadczającymi o wielokulturo- wości miasta, oraz pomnikiem Bitwy nad Bzurą [GEO-szlak DŚW #94: Pomnik Bitwy nad Bzurą 1939]. 28 W Polsce karawaka była stawiana pod koniec XVIII, w XIX i na po- czątku XX wieku; miała chronić przed zarazą, była też podziękowaniem za ocalenie wsi przed morowym powietrzem, czyli epidemiami dżumy, czarnej ospy, cholery, tyfusu, a także przed gruźlicą, anomaliami pogo- dy, nieszczęściami i nagłymi zgonami. W czasie zagrożenia budowano karawaki na początku i na końcu wsi, czasem na rozstajach dróg, by blokowały drogę zarazie.
DŚW #55: Karawaka], ale i bardziej współczesne budowle małej architektury sakralnej, jak np. ka- pliczka wzniesiona w miejscu przerwania wałów w okolicy Świniar 29 [GEO-szlak DŚW #48: Powódź w 2010 – Kapliczka]. Częściej zaś odnajdywaliśmy te pełniące rolę drogowskazu lub znaku granicz- nego: [GEO-szlak DŚW #24: Troszyn Polski – Ka- pliczka, #25: Troszyn Polski – Krzyż, #60: Krzyż na rozstaju dróg]. W opisach keszy nawiązujących do tego typu architektury znaleźć można ciekawost- ki dotyczące historycznych aspektów funkcjono- wania tych malowniczych elementów krajobrazu w przestrzeni. Podczas nadrzecznych geo-peregrynacji nie mogliśmy pominąć głównej bohaterki naszego projektu – Wisły i tego, co związane z nadwiślań- skim krajobrazem. Znaczenie rzeki doskonale znali olenderscy mistrzowie melioracji, czujący respekt przed królową polskich rzek i potrafiący żyć z nią w symbiozie. I nam co jakiś czas przypomina ona o swojej sile, jednak gdy spoglądamy na jej uro- kliwe łachy i kępy, dostrzegamy raczej jej piękno i wyjątkowość, potwierdzone utworzonymi na niej rezerwatami [GEO-szlak DŚW #20: Rezerwat Kępa Wykowska, #46: Rezerwat Ławice Troszyńskie, #54: Rezerwat Wyspy Białobrzeskie, #79: Rezerwat Kępa Rakowska]. Wszystkie one leżą na terenie Nadwi- ślańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu oraz dwóch obszarów Natura 2000: specjalnego obsza- ru ochrony siedlisk Kampinoska Dolina Wisły oraz obszaru specjalnej ochrony ptaków Dolina Środko- wej Wisły. To mała podpowiedź, by na rowerową wycieczkę jej brzegiem zabrać ze sobą lornetkę i aparat fotograficzny. Spośród wszystkich miejsc oznaczonych skrytkami, a poświęconych krajobra- zowi wiślanemu, szczególnie polecam dwa [GEO- szlak DŚW #7: Krzyż Marynarzy Wiślanych] oraz [GEO-szlak DŚW #6: Figura św. Jana Nepomuce- na]. W opisach tych skrytek w serwisie geocaching. com przeczytać można, jaką rolę pełnił krzyż przed II wojną światową oraz przed czym chronił miesz- kańców Jordanowa i Dobrzykowa św. Nepomucen. 29 Podczas powodzi 23 maja 2010 r. doszło do przerwania wału przeciwpowodziowego na Wiśle w Świniarach. Ewakuacją objęto 22 miejscowości. Z obszaru zagrożonego ewakuowano około 4 tys. osób (w tym 1150 dzieci) oraz ok. 5 tys. zwierząt.
Made with FlippingBook - Online Brochure Maker