67
Meritum 3 (78) 2025 Mazowiecki Kwartalnik Edukacyjny
TRUDNA DROGA MAZOWSZA DO KORONY KRÓLESTWA POLSKIEGO
Czas i okoliczności włączenia Mazowsza do pań- stwa Polan wciąż pozostają przedmiotem badań naukowych. Przyjmuje się jednak, że nastąpiło to w 2. połowie X wieku. Ziemie Mazowsza stały się integralną częścią państwa piastowskiego i – jeśli pominąć czas kryzysu monarchii pierwszych Piastów, gdy na Mazowszu władzę przejął Miecław – trwały w jego granicach do 1138 roku. W organizacji kościelnej ziemie mazowieckie po- dzielone zostały zasadniczo pomiędzy dwie diecezje. Część południowa przypadła diecezji poznańskiej i utworzonemu w jej ramach w 1124 roku archidia- konatowi czerskiemu (od 1406, w związku z przenie- sieniem jego siedziby, nazywanego „warszawskim”), natomiast część północną obejmowała początkowo archidiecezja gnieźnieńska, a następnie włączono ją do diecezji płockiej, utworzonej w 1075 roku. Gdy po śmierci księcia Bolesława III Krzywou- stego w 1138 roku doszło do rozbicia monarchii Piastów na dzielnice, Mazowsze na ponad 300 lat stało się samodzielnym bytem państwowym. Nie był to jednak twór jednolity. W XIV-XV wieku, w miarę rozwoju osadnictwa, w toku podziałów terytorial- nych związanych z administracją skarbową i sądową oraz wojskowością, uformowało się piętnaście ziem mazowieckich, częściowo opartych na dawnym systemie kasztelanii. Podział spuścizny Konradowej u schyłku XIV wieku przypisał te ziemie dwóm od- rębnym dzielnicom – księstwu czerskiemu (czer- sko-warszawskiemu) i księstwu płockiemu, z któ- rego w XV wieku wyodrębniło się księstwo rawskie. Władający nimi Piastowie prowadzili samodzielną politykę zagraniczną, opartą głównie na relacjach z państwem polskim, krzyżackim, czeskim i litew- skim. Umiejętnie rozwijali politykę wewnętrzną, co szczególnie zaznaczyło się od połowy XIV wieku, znajdując wyraz m.in. w prawodawstwie, w rozwoju instytucji władzy państwowej, w tym także dworskiej i ziemskiej hierarchii urzędniczej o kompetencjach administracyjnych i sądowniczych. W tym samym okresie nastąpił rozwój gospodarczy księstwa, prze- jawiający się m.in. w kolonizacji terenów wiejskich, lokacji miast i korzystnych stosunkach handlowych, także z państwem zakonu krzyżackiego, opartych na
własnym systemie monetarnym. Mecenat książęcy i kościelny służył rozwojowi kultury, nastąpił przełom w architekturze, obfitując murowanymi budowlami gotyckimi. Mimo to Mazowsze nie mogło równać się z zamożnymi sąsiadami. Naturalne ubóstwo regionu, potęgowane separatyzmem, ciążyło na gospodar- czym i kulturalnym rozwoju jego ziem. Nie brakło też problemów w stosunkach z sąsia- dami. Niszczące najazdy Prusów i Jaćwingów (1219, 1220, 1222) zmusiły Konrada I do sprowadzenia na Mazowsze zakonu krzyżackiego (1226), co w latach późniejszych miało okazać się bronią, niestety, obo- sieczną. Nie mniej dotkliwe były najazdy litewskie, z którymi przyszło borykać się w XIII i XIV stuleciu. Tylko w XIII wieku ziemie księstwa doświadczyły co najmniej ośmiu najazdów litewskich i licznych ich przemarszów w trakcie najazdów na ziemie ościenne. Stan napięcia, przeplatany okresami porozumie- nia, charakteryzował też stosunki Mazowsza z Kró- lestwem Polskim, które od czasu zjednoczenia pod berłem Konradowego wnuka, Władysława Łokietka, coraz silniej dążyło do scalenia dziedzictwa pierw- szych Piastów. W 1351 roku, po bezpotomnej śmier- ci księcia Bolesława III Wańkowica, król Kazimierz Wielki przejął dożywotnio należące do niego ziemie (płocką, zakroczymską, wyszogrodzką i wiską) i, nie bacząc na czeskie prawa lenne wobec Mazowsza, przekonał Siemowita III i Kazimierza I (synów Troj- dena I) do złożenia mu hołdu lennego. Ten pierwszy hołd Piastów mazowieckich wobec króla polskiego, złożony w 1352 roku z całości posiadanych ziem, po- wtórzony został przez Siemowita III w 1355 roku, już po śmierci brata. Mazowsze pozostawało lennikiem Korony także za panowania Jagiellonów. Nie brakło w księstwie tendencji separatystycznych, jednak z czasem, wobec bezpotomnych śmierci kolejnych książąt, musiały one ustąpić miejsca prawu lennemu, którego egzekucję jako suweren skutecznie rozpo- czął król Kazimierz Jagiellończyk. Monarcha, prowadząc długotrwałą, lecz zwycię- ską wojnę z państwem zakonu krzyżackiego w Pru- sach, zmierzał do integracji ziem polskich z Koroną Królestwa Polskiego. Sukcesywnie włączał pod swe
Made with FlippingBook - Online Brochure Maker