/
sunarodnici 1804. podižu ustanak, a on ih podržava u borbi za slobo- du, prikuplja pomoć, učestvuje u di- plomatskim misijama... Ubrzo dola- zi u Beograd, tu se nastanjuje i do smrti 1811. učestvuje u političkom životu Srbije i aktivno radi na pro- svećivanju naroda. Dositej je nekoliko godina ži- veo, studirao i radio na nemačkom govornom području. Prvo je u Be- ču učio nemački, a kasnije je u Ha- leu i Lajpcigu studirao filozofiju. U Prusku je stigao 1782, a 1788. bio je i u neposrednoj Kantovoj blizini. Do- sitej je tada posetio njegov zavičaj, a to znamo jer je VII pismo iz Živo- ta i priključenija napisao upravo u Kenigzbergu. Da li se tom prilikom susreo sa slavnim filozofom? Nema dokaza da su se najistaknu- tiji nemački filozof i najuticajniji srpski mislilac 18. veka tom prilikom videli. A izvesno je da se oni neće ni poja- viti. Zašto je naš najveći prosvetitelj modernog doba, srpski Sokrat, kako su ga zvali, propustio priliku da upo- zna najznačajnijeg filozofa prosveti- teljstva? Zašto se mimoišao s auto- rom koji je, između ostalog, definisao i samu suštinu prosvećenosti, a tako- đe za njega, Dositeja, krucijalnu ide- ju slobodnog mišljenja podigao na nivo principa? Da li je Dositej uopšte išta znao o Kantu? U godini u kojoj je Dosi- tej boravio u Kenigzbergu, Kant je, sedam godina nakon čuvene Kriti- ke čistog uma objavio i Kritiku prak- tičnog uma , u kojoj je izložio svoje etičko učenje. Iste 1788. drugi put je postao i rektor, a godinu dana rani- je i član Kraljevske akademije nau- ka. Dakle, nije bio nepoznata ličnost u nemačkim intelektualnim krugo- vima. Naprotiv. Pretpostavlja se da je Dositej mož- da posredno, preko svog lajpciškog profesora fizike Borna, nešto saznao i o Kantovim stavovima. Ne znamo da li jeste, ali svakako mu njegova filozofija nije bila u značajnoj meri poznata. Uzgred, Kantovo ime se ne pominje ni na jednom mestu u nje- govim spisima. Jednom prilikom mi je moj filo- zofski učitelj, profesor Slobodan Žu- njić, rekao da mi ne znamo zašto se nisu sreli Dositej i Kant, ali da može- mo da pretpostavimo kakav bi odnos našeg prosvetitelja bio prema filozof- skim stavovima slavnog Nemca. Do- sitej, najverovatnije, njima ne bi bio oduševljen. On je već bio usvojio sta-
novište zdravog razuma, koje je Kant ismevao. Školovao se kod Eberharda, koji je pripadao filozofskoj tradiciji ko- ja se suprotstavljala Kantovom idea- lizmu. Takođe, Dositej je, pod utica- jem engleskih moralista, zagovarao ideju simpatije, osećajnu kulturu i te- žnju ka opštem dobru, sve ono što je Kant odbacivao kao nepouzdanu osnovu moralnog suđenja. Nedavno sam pitao jednog našeg poznatog filozofa zašto se nisu videli Dositej i Kant. Rekao mi je da je od- govor jednostavan i da mu nije jasno kako je moguće da to već ne znam. Pa zato što nisu šetali u isto vreme – glasio je njegov odgovor. Šta god da je bio razlog – šteta što nisu.
Under the in uence of English moralists, Dositej championed the idea of sympathy, a culture of sentience and the pursuit of the common good – everything that Kant rejected as the unreliable basis of moral judgement ka opštem dobru, sve ono što je Kant odbacivao kao nepouzdanu osnovu moralnog suđenja Dositej je, pod uticajem engleskih moralista, zagovarao ideju simpatije, osećajnu kulturu i težnju
chancellor of the university for a second time, after having become a member of the Royal Academy of Sciences a year ear- lier. As such, he was by no means an un- known gure in German intellectual cir- cles. On the contrary. It is presumed that Dositej may have indirectly learned something about Kant’s views via his professor of physics in Leip- zig, Borne. We do not know if he did, but his philosophy certainly wasn’t signi - cantly known to him. Moreover, Kant’s name is not mentioned anywhere in Dositej’s writings. On one occasion, my own philos- ophy teacher, Professor Slobodan Žun- jić, said that we don’t know why Dositej and Kant didn’t meet, but we can as- sume what the attitude of our enlighten- ment champion towards the philosoph- ical views of the famous German would have been. Dositej probably wouldn’t have been thrilled with them. He had already adopted the view of common sense that Kant ridiculed. He studied un- der Johann Augustus Eberhard, who be- longed to a philosophical tradition that opposed Kant’s idealism. Moreover, un- der the influence of English moralists, Dositej championed the idea of sympa- thy, a culture of sentience and the pur- suit of the common good – everything that Kant rejected as the unreliable ba- sis of moral judgement. I recently asked one of our well- known philosophers why Dositej and Kant didn’t encounter one another. He told me that the answer was simple and that he didn’t understand how it was pos- sible that I didn’t know it already. His re- sponse was that it was because they didn’t go walking at the same time. Whatever the actual reason was – it’s a shame they didn’t meet.
98 |
Made with FlippingBook interactive PDF creator