12
Meritum 1-2 (76/77) 2025 Mazowiecki Kwartalnik Edukacyjny
EWA PYŁKA-GUTOWSKA
2. ZAGROŻENIA ZAKAŹNYMI CZYNNIKAMI BIOLOGICZNYMI
Zdrowie człowieka to stan pełnego dobrostanu fizycznego, psychicznego i społecznego, który opiera się na równowadze procesów biologicz- nych organizmu w odpowiedzi na czynniki śro- dowiskowe. To dynamiczny stan organizmu, który nieustannie reaguje na zmienne warunki środowiska zewnętrznego. Zdrowie przejawia się w harmonij- nym funkcjonowaniu zarówno ciała, jak i umysłu, a także w zdolności do nawiązywania i utrzymy- wania relacji społecznych. Obejmuje ono trzy pod- stawowe aspekty: zdrowie fizyczne, czyli prawid- łowe funkcjonowanie narządów i układów, zdrowie psychiczne, oznaczające stabilność emocjonalną oraz odporność na stres, oraz zdrowie społeczne, przejawiające się w zdolności do budowania więzi międzyludzkich i pełnienia ról w społeczeństwie. Równowaga organizmu może zostać zachwiana w sytuacji, gdy czynniki zewnętrzne oddziałują nań w sposób nadmierny, zbyt długotrwały lub gdy mechanizmy adaptacyjne ustroju są osłabione. Czynniki te mogą mieć charakter fizyczny (np. tem- peratura, hałas, wibracje, promieniowanie, ciśnie- nie), chemiczny (np. zanieczyszczenie środowiska), biologiczny (np. infekcje wirusowe i bakteryjne) czy psychospołeczny (np. przewlekły stres, presja społeczna, brak wsparcia emocjonalnego). Jeżeli organizm nie jest w stanie skutecznie zaadapto- wać się do tych warunków, dochodzi do zaburze- nia homeostazy, czyli równowagi wewnętrznej, co prowadzi do pojawienia się choroby. Choroba jest więc skutkiem upośledzenia zdol- ności adaptacyjnych organizmu i może przybierać różne formy – od schorzeń somatycznych, takich jak nadciśnienie czy cukrzyca, po zaburzenia psy- chiczne, np. depresję czy nerwicę. Kluczową rolę w utrzymaniu zdrowia odgrywa profilaktyka obej- mująca zdrowy styl życia, odpowiednią dietę, aktyw- ność fizyczną oraz unikanie czynników ryzyka, takich jak palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu czy dłu- gotrwały stres. Współczesna medycyna kładzie duży nacisk na holistyczne podejście do zdrowia, uznając, że dobrostan człowieka jest wynikiem komplekso- wego i integralnego oddziaływania czynników bio- logicznych, psychicznych i społecznych.
Każde zaburzenie równowagi, wynikające z działa- nia czynników biologicznych, może prowadzić do choroby. Wiele chorób wynika z zakażenia (infekcji), czyli wniknięcia i namnażania się drobnoustrojów chorobotwórczych w organizmie. Termin ten odnosi się również do zanieczyszczenia powierzchni ciała, przedmiotów, odzieży, wody, żywności i powietrza. Kluczowe pojęcia związane z zakażeniem to: • wrota zakażenia – miejsce, przez które drobno- ustrój dostaje się do organizmu (np. skóra, jama ustna, narządy płciowe, drogi oddechowe);
• droga zakażenia – sposób, w jaki patogen dostaje się do organizmu, np. w wyniku:
- bezpośredniej styczności z osobą zakażoną lub jej wydzieliną nosowo-gardłową (grypa, odra, ospa, różyczka, gruźlica itp.), - bezpośredniej styczności z zakażonymi zwie- rzętami (np. toksoplazmoza, wścieklizna), - kontaktów seksualnych z osobami zakażonymi (np. kiła, HIV/AIDS, rzeżączka), - spożycia skażonej żywności lub wody (np. salmonelloza, tasiemczyca, glistnica, cholera, gruźlica), - wdychania drobnych aerozoli wytwarzanych podczas kichania lub kaszlu osób zakażonych – droga kropelkowa (np. ospa wietrzna, gruźlica, grypa, COVID-19, świnka, odra, różyczka);
• inne drogi zakażenia:
- przez kontakt z zakażonymi przedmiotami (np. ospa, różyczka, gruźlica), - droga fekalno-oralna (np. owsica), - przez pokąsanie przez zakażone zwierzęta (np. borelioza – kleszcze, malaria – komary, dżuma – pchły, wścieklizna – psy), - poprzez kontakt z zanieczyszczoną glebą (np. laseczki tężca), - przez transfuzję zakażonej krwi lub kontakt z krwią osoby zakażonej (np. wirusowe zapa- lenie wątroby typu B i C, HIV/AIDS).
Made with FlippingBook - Online Brochure Maker