15
Meritum 1-2 (76/77) 2025 Mazowiecki Kwartalnik Edukacyjny
ŚRODOWISKOWE ZAGROŻENIA ZDROWIA CZŁOWIEKA – WYBRANE PROBLEMY
przemysłu, rolnictwa i motoryzacji doprowadził do poważnych zaburzeń tej równowagi, czego skut- kiem jest nadmierne wprowadzanie do środowiska substancji chemicznych, które wykazują szkodliwe działanie na organizmy żywe, w tym na człowieka.
takich jak zaburzenia hormonalne, choroby nowo- tworowe oraz uszkodzenia układu nerwowego i immunologicznego (por. tab. 2). Oprócz ksenobiotyków w środowisku obecne są także inne substancje o wysokiej toksyczności, takie jak: • metale ciężkie, np. ołów (Pb), kadm (Cd), arsen (As), nikiel (Ni), rtęć (Hg) i ich związki; • pyły zawieszone, które mogą przenikać do układu oddechowego i powodować choroby płuc; • związki siarki, np. dwutlenek siarki (SO 2 ), trójtlenek siarki (SO 3 ), siarkowodór (H 2 S); • związki azotu, np. tlenki azotu (NOx), nitrozoaminy; • wielopierścieniowe węglowodory aro- matyczne (WWA), np. benzo(e)piren (BeP), benzo(a)piren (BaP); • inne szkodliwe jony i cząstki nieorganiczne, np. tlenek węgla (CO), fluorki (F - ), chlorki (Cl - ), bromki (Br - ), cyjanki (CN - ).
Ksenobiotyki i ich wpływ na zdrowie
Jednym z najpoważniejszych zagrożeń wynikają- cych z chemizacji środowiska jest obecność kseno- biotyków, czyli substancji obcych dla organizmów żywych, które powstały w wyniku działalności czło- wieka, a które jednocześnie wykazują aktywność biologiczną. Do tej grupy należą m.in. antybiotyki, pestycydy, chlorowcopochodne węglowodorów, takie jak polichlorek winylu (PCV), dioksyny, furany, polichlorowane bifenyle (PCB) i in. Szczególnie niebezpieczne są również pestycydy chloroorga- niczne, np. DDT, heksachlorocykloheksan (HCH), difenyle polichlorowe oraz związki fosfoorganiczne. Ze względu na wysoką aktywność chemiczną oraz zdolność do bioakumulacji substancje te mogą pro- wadzić do długofalowych skutków zdrowotnych,
Tabela 2. Ujemne skutki działania różnych rodzajów zanieczyszczeń powietrza na zdrowie człowieka Źródło: OECD/IEA
Zanieczyszczenie Wpływ na zdrowie ludzi Tlenek węgla (tzw. czad)
Reaguje trwale z hemoglobiną. Obniża zdolność przenoszenia tlenu przez krew, a przez to osłabia percepcję i proces myślenia, stępia refleks, powoduje senność, omdlenia, a przy dużych stężeniach – śmierć. W kombinacji z innymi zanieczyszczeniami zwiększa śmiertelność wśród ludzi, atakując układ oddechowy i krążenia. Zwiększają podatność na infekcje wirusowe oraz uczulenie astmatyków na kurz i pył. Powodują obrzęk, zapalenie oskrzeli i płuc. Nawet przy niskich stężeniach mogą powodować zmiany w funkcjonowaniu nerek, wątroby, ilości krwinek czerwonych lub komórek systemu immunologicznego.
Tlenki azotu
Węglowodory
Powodują podrażnienie oczu, kaszel, senność, chorobę płuc. Mogą mieć działanie rakotwórcze lub mutagenne.
Ozon
W dużych ilościach jest substancją bardzo toksyczną. Podrażnia oczy i błony śluzowe systemu oddechowego, powoduje kaszel, duszenie oraz osłabia funkcję płuc. Długotrwała ekspozycja przyspiesza starzenie, osłabia system immunologiczny organizmu, obniża jego odporność na choroby infekcyjne oraz pogarsza przebieg takich chorób chronicznych, jak choroby serca, astma i rozedma. Jest silnym czynnikiem drażniącym drogi oddechowe. Powoduje kaszel, osłabia funkcję płuc. Efekty długotrwałej ekspozycji to między innymi osłabienie systemu immunologicznego organizmu.
Dwutlenek siarki
Amoniak
Powoduje kaszel, pieczenie oczu, bóle głowy, zaburzenia oddychania.
Pyły zawieszone w powietrzu: PM 2,5 , PM 10
Oddziałują na układ oddechowy, powodując obniżenie jego wydolności oraz sprzyjając rozwijaniu się różnych chorób (astma, choroby infekcyjne i nowotwory). Szczególnie niebezpieczne są drobne pyły toksyczne (zawierające metale ciężkie lub substancje rakotwórcze, np. pył azbestowy), które – rozpuszczane w organizmie przez płyny ustrojowe – szybko docierają do różnych organów ciała. Kilka metali, takich jak ołów, kadm, chrom, nikiel, rtęć, może spowodować choroby krwi oraz wpływać na pracę wątroby, serca, nerek, a także systemu nerwowego i rozrodczego, a nawet je uszkodzić. Oprócz efektów toksycznych niektóre związki metali ciężkich mają działanie rakotwórcze (chrom, nikiel). Wykazują tendencję akumulowania się w organizmie, przy czym ich efekty występują z opóźnieniem. Podejrzewane jako rakotwórcze, mutagenne lub teratogenne (powodujące uszkodzenia płodu). Wpływają negatywnie na różne organy i układy człowieka: krew (związki chemiczne – benzen, fenole, anilina itp.), wątrobę (czterochlorek węgla), nerki (chlorowęglowodory), system nerwowy (benzen, związki metaloorganiczne), płuca (azbest), świadomość (ketony, alkohole alifatyczne oraz etery).
Metale ciężkie: Pb, Cd, Cr, Ni, Hg
Inne substancje toksyczne
Made with FlippingBook - Online Brochure Maker