20
Meritum 1-2 (76/77) 2025 Mazowiecki Kwartalnik Edukacyjny
EWA PYŁKA-GUTOWSKA
Zagrożenia związane z promieniowaniem jonizującym
Choroba popromienna zależy od dawki, czasu eks- pozycji, wrażliwości i cech osobniczych organi- zmu 11 . Ochrona przed promieniowaniem wymaga środków ostrożności, monitorowania poziomu promieniowania oraz odpowiednich zabezpieczeń. Promieniowanie jonizujące jest wszechobecne i może być zarówno korzystne, jak i szkodliwe dla środowiska i zdrowia człowieka. Kontrola nad źród- łami promieniowania oraz minimalizacja ryzyka skażeń są kluczowe dla ochrony ludzi i przyrody.
Działalność człowieka może prowadzić do skaże- nia środowiska pierwiastkami promieniotwórczymi. Największe zagrożenie stanowią: • składowanie radioaktywnych odpadów w morzach i oceanach oraz w glebie, • przeprowadzanie próbnych wybuchów jądrowych, • awarie reaktorów jądrowych, np. Czarnobyl (1986), Fukushima (2011) • eksploatacja i przetwarzanie rud uranu, • spalanie paliw kopalnych (emitowanie radioaktywnych pierwiastków, np. Ra, Th), • stosowanie nawozów fosforowych zawierają- cych radioizotopy (²³⁸U, ²²⁶Ra, ²³²Th, ⁴⁰K). Nagromadzenie pierwiastków radioaktywnych w powietrzu, glebie i wodzie powoduje skażenie łańcucha pokarmowego, co może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych u ludzi. Promieniowanie jonizujące może oddziaływać na organizm poprzez ekspozycję zewnętrzną oraz poprzez przedostawanie się radioizotopów do wnę- trza organizmu drogami oddechowymi, pokarmo- wymi i przez skórę. Może prowadzić do poważnych zmian w strukturze biologicznej komórek, w tym uszkodzeń DNA i chromosomów. Niektóre skutki pojawiają się natychmiast, inne dopiero po latach 10 .
6. CHOROBY CYWILIZACYJNE XXI WIEKU
Wiek XX był okresem dynamicznego rozwoju nauki, techniki i cywilizacji. Industrializacja, urbanizacja oraz wzrost liczby ludności przyniosły wiele korzy- ści, ale również nowe zagrożenia zdrowotne. Postę- pujące zanieczyszczenie środowiska, stres, zmiany trybu życia i nadmierna eksploatacja zasobów natu- ralnych wpłynęły na zdrowie populacji. XXI wiek kontynuuje te trendy, a wraz z rozwojem techno- logii pojawiają się nowe wyzwania zdrowotne. Współczesny człowiek zmaga się z trudnościami adaptacyjnymi do zmieniających się warunków życia, co prowadzi do obniżonej odporności psy- chicznej i biologicznej. Szczególnie coraz częściej dają o sobie znać choroby cywilizacyjne, zwane też epidemią XXI wieku. Choroby cywilizacyjne to róż- nego rodzaju choroby niezakaźne, często przewle- kłe, rozpowszechnione w społeczeństwie a zwią- zane z postępem cywilizacyjnym i współczesnym stylem życia. Choroby cywilizacyjne dotykają ludzi w różnych grupach wiekowych, regionach i krajach.
Skutki promieniowania można podzielić na:
• somatyczne – dotyczące bezpośrednio osoby napromieniowanej, takie jak np. białaczka i inne nowotwory, uszkodzenie szpiku kostnego, zaćma, uszkodzenie układu pokarmowego, bezpłodność; • genetyczne – dotyczące przyszłych pokoleń na skutek mutacji DNA. Małe dawki promieniowania mogą powodować mutacje, podczas gdy duże dawki są zazwyczaj letalne.
Do najczęściej spotykanych chorób cywiliza- cyjnych należą:
• choroby sercowo-naczyniowe (np. miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, zawały serca, udary mózgu),
10 A. Hrynkiewicz, Dawki i działanie biologiczne promieniowania jo- nizującego , Państwowa Agencja Atomistyki, Instytut Fizyki Jądrowej, Warszawa-Kraków 1993.
11 U człowieka już po przekroczeniu dawki skutecznej 1 Sv promienio- wania gamma dla całego ciała może wystąpić ostry zespół popromien- ny, potencjalnie prowadzący do śmierci. 1 Sv = 1000 mSv.
Made with FlippingBook - Online Brochure Maker