37
Meritum 4 (71) 2023 Mazowiecki Kwartalnik Edukacyjny
CYFROWE I ANALOGOWE SPOSOBY NA WIEDZĘ O ZJAWISKACH POGODOWYCH
• Dlaczego czerwony zachód słońca w lecie prze- powiada dobrą pogodę? Bo barwa czerwona świadczy o zwiększonym zapyleniu powietrza. Składowa błękitna światła słonecznego jest rozpraszana na zanieczyszczeniach pyłowych, przepuszczana jest czerwona składowa świat- ła. Duże zapylenie świadczy o braku opadów na zachodzie. W Polsce latem mamy przeważającą północno-zachodnią cyrkulację powietrza, czyli z zachodu nie idzie do nas deszcz. • Dlaczego księżyc w „lisiej czapie” zwiastuje złą pogodę? Bo światło księżyca jest rozpraszane przez kryształki lodu z chmur Cirrostratus, czę- sto związanych z nadchodzącym ciepłym fron- tem atmosferycznym niosącym opady. • Są kwiaty, które zwijają się przed nadejściem deszczu. Nawet zwykłe szyszki sosnowe pod- czas suchej pogody otwierają się bardziej niż podczas pogody wilgotnej. Wszyscy wiemy, że drewno odkształca się pod wpływem zmian wil- gotności i to właśnie widać w szyszkach. Zresztą ma to pewnie sens z punktu widzenia samej sos- ny: z szerzej otwartej szyszki łatwiej wydostanie się ziarenko, a przy dobrej pogodzie rozsieje się na większą odległość od rośliny matecznej, więc będzie łatwiej rozwijać sosnowe społeczeństwo. A gdyby przejść do bardziej współczesnych i na- ukowych sposobów na radzenie sobie z pogodą? Uczeń wymienia składniki pogody i podaje nazwy przyrządów służących do ich pomiaru (temperatura powietrza, zachmurzenie, opady i osady atmosfe- ryczne, ciśnienie atmosferyczne, kierunek wiatru); odczytuje wartości pomiaru składników pogody stosując właściwe jednostki. Trochę wbrew temu, że uczniowie klas czwartych dostali laptopy, a my pro- mujemy technologie informacyjno-komunikacyjne, chciałbym najpierw zachęcić do stosowania mier- ników analogowych. Jeżeli udostępnimy uczniowi cyfrową stację pogodową, to na ciekłokrystalicz- nym wyświetlaczu bezrefleksyjnie odczyta wartość temperatury, ciśnienia, wilgotności. Czy zrozumie, czym są pomiary składników pogody? Jest wynik, który w tajemniczy sposób wyskoczył z pudełka.
Weźmy termometr cieczowy, gdzie trzeba odczytać temperaturę ze skali wzdłuż rurki z cieczą termo- metryczną. Nie dość, że ćwiczymy umysł, bo trze- ba jedną wielkość fizyczną (długość słupka cieczy) przełożyć na inną (wartość temperatury), to mamy naoczny dowód na istnienie rozszerzalności ciep- lnej ciał. Zresztą termometr wskazówkowy, bime- taliczny (urządzenie bardzo popularne na zegarach ściennych) też działa na zasadzie rozszerzalności cieplnej, tylko zamiast zmiany długości słupka cie- czy termometrycznej wraz z temperaturą mamy zmianę kształtu blaszki bimetalicznej, co powoduje zmianę położenia wskazówki zamocowanej na jej końcu. Oczywiście uczniom trzeba wyjaśnić, czym jest bimetal, ale to też się od razu przyda, np. gdy ktoś zapyta, w jaki sposób czajnik elektryczny sam się wyłącza po zagotowaniu wody. Podstawa pro- gramowa stanowi, że uczeń podaje przykłady za- stosowania termometru w różnych sytuacjach ży- cia codziennego. Powinien więc rozumieć, jak ten termometr działa! Spójrzmy na wilgotnościomierz (higrometr) wło- sowy, też powszechnie montowany w ściennych zegarach. Tak naprawdę wskazówka higrometru przesuwa się po skali wraz ze zmianą długości włókna (syntetyczne, bawełniane, włos ludzki, włos koński) pod wpływem zmian wilgotności. To jest takie samo zjawisko, jak wymienione wcześniej przykłady z kwiatami, które zwijają się przed desz- czem, czy szyszkami sosnowymi, otwierającymi się podczas suchej pogody. Weźmy wiatromierz – przecież nie mierzymy prędkości wiatru w ten sposób, że puszczamy z wiatrem balonik i biegnąc za nim, wyznaczamy prędkość. Jest wirujący element i prędkość ob- rotowa tego elementu jest zależna od prędkości wiatru. Inna sprawa, że praktycznie nie występują wiatromierze z odczytem innym niż elektroniczny.
Made with FlippingBook - Online Brochure Maker