Yr Ecosystem Technoleg Gyfreithiol yng Nghymru

Yr ecosystem Technoleg Gyfreithiol yng Nghymru rhwng busnesau newydd, cwmnïau cyfreithiol ac ysgolion cyfreithiol: map ffordd ar gyfer y dyfodol

LABORDY ARLOESI CYFREITHIOL CYMRU

GORFFENNAF 2023

Yr ecosystem Technoleg Gyfreithiol yng Nghymru rhwng busnesau newydd, cwmnïau cyfreithiol ac ysgolion cyfreithiol: map ffordd ar gyfer y dyfodol

Awduron:

Lois Jones

Madhura Bhandarkar

Sergios Papastergiou

Tom Freed

Cynorthwywyr Ymchwil, Labordy Arloesi Cyfreithiol Cymru

Stefano Barazza

Arweinydd Academaidd, Labordy Arloesi Cyfreithiol Cymru

Caiff hawliau moesol yr awduron eu harddel.

Mynega'r awduron eu diolch i Lywodraeth Cymru, WEFO a Phrifysgol Abertawe, am ariannu a chefnogi Labordy Arloesi Cyfreithiol Cymru; Yr athro Elwen Evans CB a Chris Marshall, am hyrwyddo Technoleg Gyfreithiol ym Mhrifysgol Abertawe gydag angerdd, gweledigaeth ac egni; Yr athro Alison Perry, yr Athro Ryan Murphy ac yr Athro. Stuart Macdonald, am gefnogi Labordy Arloesi Cyfreithiol Cymru yn ystod y cyfnod a arianwyd; Awdurdod Rheoleiddio Cyfreithwyr a Chymdeithas y Cyfreithwyr, am eu cefnogaeth, ymgysylltiad a chyngor dros y blynyddoedd; Emma Waddingham, Clive Thomas, Cerian Jones, Nick Rundle, Ieuan Leigh, a llawer o ffrindiau eraill, am eu cefnogaeth amhrisiadwy, eu brwdfrydedd a’u hymrwymiad diwyro i ddyfodol y sector gwasanaethau cyfreithiol yng Nghymru. Hoffem hef yd ddiolch i dîm cyfan Labordy Arloesi Cyfreithiol Cymru (yn y gorffennol a’r presennol): Adam Whitter-Jones, Alaric Sheer Harwick, Alex Wing, Amara Finbarrs-Ezema, Annie Benzie, Ben Riseborough, Beth Eakins, Beth Rogers, Freya Michaud, Gareth Andrews, Ieuan Skinner, Judith Fasheun, Livio Robaldo, Oluwatoyosi Oyegoke, Phil Reynolds, Rey Sheer Hardwick, Tobias Sheer Hardwick, a’n cydweithwyr o CYTREC a Chlinig y Gyfraith.

Cysylltiadau:

Labordy Arloesi Cyfreithiol Cymru - legalinnovation@abertawe.ac.uk

I gysylltu â'r tîm ymchwil, ysgrifennwch at Stefano Barazza - stefano.barazza@physics.org.

Tabl Cynnwys

Cyflwyniad.................................................................................................................................................. 5

1 – Y sector gwasanaethau cyfreithiol yng Nghymru .........................................................................7

1.1 Cyfansoddiad a nodweddion allweddol ................................................................................ 7

1.2 Cyfraniad i economi Cymru................................................................................................. 11

1.3 Materion sy'n effeithio ar dwf cyfredol ac yn y dyfodol ....................................................... 12

2 – Technoleg Gyfreithiol, Technoleg y Gyfraith ac arloesi cyfreithiol: dyfodol gwasanaethau cyfreithiol ..................................................................................................................................................17

2.1 Cydnabod rôl technoleg yn y gyfraith ................................................................................. 17

2.2 Technoleg Gyfreithiol a Thechnoleg y Gyfraith .................................................................. 22

2.3 Technoleg ac arloesedd...................................................................................................... 24

3 – Arloesedd Technoleg Gyfreithiol mewn cwmnïau cyfreithiol yng Nghymru......................26

3.1Methodoleg a chyfyngiadau ................................................................................................. 27

3.2 Arloesi ymhlith cwmnïau cyfreithiol Cymreig ac ymhlith cwmnïau cyfreithiol sydd â phresenoldeb sylweddol yng Nghymru..................................................................................... 29

3.3 Gwerthusiad cyffredinol a materion sy'n weddill ................................................................ 43

4 - Yr ecosystem cychwyn a thyfu Technoleg Gyfreithiol yng Nghymru.....................................44

4.1 Methodoleg a chyfyngiadau ................................................................................................ 44

4.2 Mapio ecosystem cychwyn a thyfu Technoleg Gyfreithiol yng Nghymru........................... 45

4.3 Map Busnesau Technoleg Gyfreithiol Newydd ac sy'n Tyfu yng Nghymru ....................... 60

4.4 Golwg fanwl: Credas, Identitech, Validient, Wyser ............................................................ 62

4.5 Canfyddiadau allweddol...................................................................................................... 68

5 - Addysg Technoleg Gyfreithiol yng Nghymru .............................................................................69

5.1 Cyrsiau ôl-raddedig mewn technoleg gyfreithiol................................................................. 70

5.2 Modiwlau israddedig ........................................................................................................... 72

5.3 Canolfannau ymchwil .......................................................................................................... 73

5.4 Ystyriaethau byr ynghylch addysg Technoleg Gyfreithiol yng Nghymru ........................... 74

6 - Cymru fel arweinydd byd-eang ym maes Technoleg Gyfreithiol: map ffordd ar gyfer y dyfodol ....................................................................................................................................................... 75

6.1 Canfyddiadau allweddol ein hymchwil ................................................................................ 75

6.2 Arloesedd sylweddol ar lefel ddiwydiant: pwysigrwydd ecosystem Technoleg Gyfreithiol Gymreig gydlynol....................................................................................................................... 76

6.3 Agwedd gylchol at arloesi cyfreithiol yng Nghymru ............................................................ 78

6.4 Argymhellion allweddol ....................................................................................................... 84

Casgliad .....................................................................................................................................................86

Cyflwyniad

Yn 2019, yn ei adroddiad “Cyfiawnder yng Nghymru Dros Bobl Cymru” 1 , amlygodd y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru (Comisiwn Thomas) bwysigrwydd technoleg ac arloesedd ar gyfer dyfodol gwasanaethau cyfreithiol yng Nghymru, gan ddarparu set eang o argymhellion i gefnogi moderneiddio’r sector. Fodd bynnag, cydnabu’r Comisiw n fod y man cychwyn braidd yn heriol: Er bod arferion cyfreithiol yng Nghymru yn defnyddio technoleg i gyflawni gwaith swmpus, wedi'i nwyddháu, nid oes gan arferion cyfreithiol Cymreig ar hyn o bryd ddigon o gapasiti i ddatblygu neu gaffael technolegau newydd. Yn wir, er bod gwasanaethau cyfreithiol yn y sector cyhoeddus wedi mabwysiadu technoleg mewn ffordd arwyddocaol a llwyddiannus, yn y sector preifat “prin fod y defnydd o dechnoleg yn bodoli” yng Nghymru. 2 Roedd yr asesiad hwn yn adeiladu ar ganfyddiadau adroddiad “Y Sector Cyfreithiol yng Nghymru - Adolygiad Cyflym” (adroddiad Jomati) a gyhoeddwyd gan Jomati Consultants LLP ym mis Mehefin 2019. 3 Amlygodd yr adroddiad hwn sawl ffactor sy’n llesteirio twf arloesi cyfreithiol sy’n seiliedig ar dechnoleg yng Nghymru, gan gynnwys diffyg (i) darparwyr gwasanaethau cyfreithiol ar-lein a chynigion amlddisgyblaethol siopau un stop, (ii) canolfannau gwasanaethau cyfreithiol agos i'n glannau (yn arbennig, canolfannau arloesi) , a (iii) marchnad leol ar gyfer talent Technoleg Gyfreithiol a hyfforddwyd ym mhrifysgolion Cymru. Yn gynnar yn 2020, agorodd Labordy Arloesi Cyfreithiol Cymru 4 , gyda chefnogaeth Llywodraeth Cymru a Swyddfa Cyllid Ewropeaidd Cymru (WEFO) trwy Gronfa Datblygu Rhanbarthol Ewrop, ei ddrysau ym Mhrifysgol Abertawe. Nod y Lab, gyda chefnogaeth tîm o ymchwilwyr a datblygwyr, oedd mynd i’r afael â rhai o’r materion a amlygwyd gan Gomisiwn Thomas ac adroddiad Jomati, gan wella arloesedd cyfreithiol yng Nghymru ar draws tri pharth: bygythiadau seiber, Technoleg Gyfreithiol, a mynediad i gyfiawnder.

Yn gynnar yn 2023, cynhaliodd Labordy Arloesi Cyfreithiol Cymru waith mapio cynhwysfawr o arloesedd cyfreithiol yng Nghymru, a arweiniodd at ddrafftio’r adroddiad hwn. Fe wnaethom

1 Y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru, Cyfiawnder yng Nghymru Dros Bobl Cymru (Hydref 2019) ar gael yn https://www.llyw.cymru/sites/default/files/publications/2019-10/Justice%20Commission%20WEL%20DIGITAL.pdf. Sylwch yr ymwelwyd â phob URL a nodir yn yr adroddiad hwn ddiwethaf ar 30 Mehefin 2023. 2 Ibid, para 9.77. 3 Jomati Consultants LLP, Y Sector Cyfreithiol yng Nghymru - Adolygiad Cyflym (Mehefin 2019), ar gael yn https://www.llyw.cymru/sites/default/files/publications/2019-10/y-sector-cyfreithiol-yng-nghymru-adolygiad- cyflym.pdf. 4 Gwefan swyddogol: https://legaltech.wales/cy/hafan/.

ganolbwyntio, yn benodol, ar fusnesau newydd a rhai sy'n tyfu yng Nghymru sy’n ymwneud, yn uniongyrchol neu’n anuniongyrchol, ag arloe sedd Technoleg Gyfreithiol (pennod 4). Gwnaethom hefyd arolygu enghreifftiau o arloesi ymhlith cwmnïau cyfreithiol yng Nghymru (pennod 3) a hyfforddiant arloesi cyfreithiol a gynigir gan Brifysgolion Cymru (pennod 5), er mwyn deall strwythur a dynameg ecosystem Technoleg Gyfreithiol Cymru. Arweiniodd ein hymchwil ni at ddatblygu ymagwedd gylchol at arloesi cyfreithiol yng Nghymru, sy’n manteisio ar gryfder yr ecosystem gyfan i hyrwyddo map ffordd cynhwysol a chynaliadwy i Gymru ddod yn arweinydd byd-eang y m maes arloesi cyfreithiol (pennod 6). I’r nod hwn, rydym yn cynnig wyth argymhelliad, yr ydym yn eu hystyried yn hanfodol i drawsnewid gwendid canfyddedig y sector cyfreithiol Cymreig yn gryfder diffiniol ar gyfer y dyfodol.

1 – Y sector gwasanaethau cyfreithiol yng Nghymru

Yn y bennod hon, rydym yn cyflwyno prif nodweddion y sector gwasanaethau cyfreithiol yng Nghymru. Rydym yn trafod ei gyfansoddiad, gan gynnwys data ystadegol ar ddosbarthiad gwasanaethau a’u hargaeledd ledled Cymru, y cyfraniad y mae’n ei wneud i economi Cymru, a’r materion yr ymddengys eu bod yn effeithio ar ei dwf a’i drawsnewidiad, gan gynnwys mewn perthynas â mabwysiadu a datblygu gwasanaethau technoleg gyfreithiol.

1.1 Cyfansoddiad a nodweddion allweddol

Mae Cymru yn gweithredu fel rhan o awdurdodaeth gyfreithiol Cymru a Lloegr, ac mae ar wahân i rai’r Alban a Gogledd Iwerddon. O dan Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006, nid oes gan Gymru ei system gyfreithiol na’i barnwriaeth ei hun, ond mae ganddi’r pŵer i lunio deddfwriaeth mewn sawl maes datganoledig. Mae dosbarthiad gwasanaethau cyfreithiol yng Nghymru yn bennaf yn ne Cymru, gydag oddeutu 34% o'r holl fentrau gweithgareddau cyfreithiol yng Nghymru wedi'u lleoli yng Nghaerdydd, ac yna 13% yn Abertawe. 5 Mae’r rhan fwyaf o’r gwasanaethau cyfreithiol masnachol yng Nghymru wedi’u lleoli yn y ddwy ddinas hyn. Y tu allan i'r dinasoedd hyn, efallai na fydd gwasanaethau cyfreithiol mor hygyrch, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig.

a) Cyfreithwyr a chwmnïau cyfreithiol

Yn ôl Adroddiad Ystadegau Blynyddol 2021 Cymdeithas y Cyfreithwyr 6 , ym mis Gorffennaf 2021, roedd nifer y deiliaid tystysgrifau ymarfer (PC) yng Nghymru yn 3,977, cynnydd o 7.6 % o gymharu ag ystadegau 2011 (3,683 o ddeiliaid PC). Mae’r nifer hefyd wedi cynyddu yn y cyfnod 2019-2021, gyda 78 yn fwy o ddeiliaid tystysgrifau ymarfer (PC) (+2.0 %). 7 Er gwaethaf y cynnydd hwn, mae maint y garfan o gyfreithwyr sy’n ymarfer yng Nghymru wedi crebachu o 3.1% o’r holl ddeiliaid PC yng Nghymru a Lloegr yn 201 1, i 2.6% yn 2021. 8 Gan ystyried data 5 Guto Ifan, The Legal Economy in Wales (Canolfan Llywodraethiant Cymru, Prifysgol Caerdydd, Mai 2019) ar gael yn https://www.caerdydd.ac.uk/__data/assets/pdf_file/0008/1699217/Legal-Economy-report-FINAL.pdf. 6 Cymdeithas y Cyfreithwyr, Trends in the solicitors' profession: annual statistics report 2021 (21 Medi 2022), ar gael yn https://prdsitecore93.azureedge.net/-/media/files/topics/research/annual-statistics-report-2021-september-2022.pdf. 7 Ibid, o gymharu â Chymdeithas y Cyfreithwyr, Trends in the solicitors' profession: annual statistics report 2019 (19 Hydref 2020), ar gael yn https://prdsitecore93.azureedge.net/-/media/files/topics/research/law-society-annual- statistics-report-2019.pdf. Roedd nifer y deiliaid PC yng Nghymru yn 3,899 yn 2019 a 3,977 yn 2021. 8 Cymdeithas y Cyfreithwyr (n 6), 15.

poblogaeth ar gyfer Cymru a Lloegr o ganol 2021 9 , y gymhareb 10 o gyfreithwyr i bobl sy’n byw yng Nghymru oedd 1:781, sy’n sylweddol is na’r gymhareb o 1:417 yn Lloegr.

Roedd gan tua 86 % o gwmnïau cyfreithiol Cymru, yn 2021, lai na 4 partner (321 allan o gyfanswm o 373 o gwmnïau practis preifat), roedd gan 11% rhwng 5 a 10 partner, a dim ond 3% oedd â mwy nag 11 partner (a dim mwy nag 80). 11 Mae maint cyffredinol cwmnïau cyfreithiol Cymru yn fach: yn ôl adroddiad Jomati 12 , yn 2019 roedd 43% o gwmnïau cyfreithiol Cymru yn cyflogi 10 cyfreithiwr neu lai a dim ond tua 18% oedd yn cyflogi 50 neu fwy o bobl. Dywedodd tua 56% o gwmnïau cyfreithiol yng Nghymru fod ganddynt drosiant blynyddol o £500,000 neu lai. 13 Mae data’r Awdurdod Rheoleiddio Cyfreithwyr (SRA) a ddarparwyd i’r Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru ar gyfer yr adroddiad “Cyfiawnder yng Nghymru i bobl Cymru” yn dangos, o 2019, bod 713 o swyddfeydd cwmnïau cyfreithiol yng Nghymru, gyda 436 yn ‘brif swyddfeydd’ neu'n gwmnïau ag un swyddfa yn unig (roedd gan 39 ohonynt swyddfa yn Lloegr hefyd). Felly, mae’n bosibl amcangyfrif bod tua 10 -15 % o gwmnïau cyfreithiol Cymru yn darparu gwasanaeth au cyfreithiol y tu allan i Gymru ar hyn o bryd, tra bod y rhan fwyaf o’r sector yn parhau i ganolbwyntio ar y farchnad genedlaethol, ffactor sydd hefyd yn gysylltiedig â maint bach cyfartalog cwmnïau cyfreithiol Cymreig. Yn ôl The Legal 500 14 mae Hugh James, Capital Law, Acuity Law, Geldards LLP, Blake Morgan LLP ac Eversheds Sutherland (International) LLP ymhlith y cwmnïau cyfreithiol mwyaf blaenllaw yng Nghaerdydd. Er bod gan Eversheds Sutherland (International) LLP a Blake Morgan wreiddiau Cymreig, ar ôl ffurfio trwy uno cwmni cyfreithiol Cymreig (yn y drefn honno, Philips & Buck a Morgan Cole), sefydlwyd y cwmnïau cyfreithiol eraill a restrir uchod yng Nghymru ac maent yn cadw eu pencadlys yng Nghymru, er iddynt ehangu i Loegr a thu hwnt. Er eu bod yn gartref i lawer o gwmnïau â ffocws masnachol, y tri maes ymarfer gorau yng Nghymru, yn 2019, oedd trawsgludo preswyl, ewyllysiau, ymddiriedolaethau a chynllunio treth, a theulu/priodasol. 15 9 Ac yn eu hôl hwy, roedd 56,536,000 o bobl yn byw yn Lloegr a 3,105,000 yng Nghymru erbyn canol 2021. Gweler y Swyddfa Ystadegau Gwladol, “Population estimates for the UK, England, Wales, Scotland and Northern Ireland: mid- 2021” (21 Rhagfyr 2022), ar gael yn https://cy.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/populationandmigration/populationestimates/bulletins/annu almidyearpopulationestimates/mid2021. 10 Mae’r gymhareb hon wedi’i chyfrifo gan ddefnyddio (i) ar gyfer nifer y cyfreithwyr (3,977 o ddeiliaid PC yng Nghymru a 135,479 yn Lloegr), ystadegau Cymdeithas y Cyfreithwyr ar gyfer 2021 (n 6); (ii) ar gyfer data poblogaeth Cymru a Lloegr (3,105,000 a 56,536,000 yn y drefn honno), amcangyfrifon poblogaeth y Swyddfa Ystadegau Gwladol ar gyfer canol 2021 (n 9). 11 Cymdeithas y Cyfreithwyr (n 6), 27. 12 Adroddiad Jomati (n 3). 13 Ibid, 12. 14 The Legal 500, “Legal Market Overview”, ar gael yn https://www.legal500.com/c/wales/. 15 Adroddiad Jomati (n 3) 14.

Mae dosbarthiad daearyddol cwmnïau cyfreithiol yng Nghymru yn anghyson. Mae'r data a gasglwyd ar gyfer adroddiad Jomati yn nodi, yn 2019, bod dros 60% o gwmnïau cyfreithiol wedi’u cofrestru fel rhai sy’n gweithio ar draws de Cymru, 20% yng ngorllewin Cymru, 14% yn y gogledd, a dim ond 5% yn y canolbarth. 16 Mae hon yn nod wedd hirsefydlog o’r sector cyfreithiol yng Nghymru, sydd eisoes wedi’i nodi a’i hymchwilio yn y 1990au 17 , gan arwain at nodweddu gwasanaethau cyfreithiol yng nghefn gwlad Cymru fel rhai “bregus”. 18 Cafwyd tystiolaeth bellach o’r bregusrwydd hwn gan effait h COVID- 19 a’r dirwasgiad a ddilynodd, a effeithiodd yn aruthrol ar ymarferwyr unigol (-22.8% rhwng Mawrth 2020 ac Ebrill 2023) 19 ac a arweiniodd at leihad yn nifer y cwmnïau cyfreithiol yng Nghymru, o 387 yn 2020 i 373 yn 2021, gostyngiad a achoswyd yn bennaf gan gau 11 o gwmnïau stryd fawr (gyda llai na 4 partner). 20 Mae cyfreithwyr yng Nghymru yn cael eu rheoleiddio gan yr SRA ac yn cael eu cynrychioli gan Gymdeithas Cyfreithwyr Cymru a Lloegr, cymdeithas broffesiynol sy’n darparu cymorth i gyfreithwyr sy’n ymarfer ac yn hyfforddi, ac sy’n gweithredu fel llais cyfunol ar ran y proffesiwn.

b) Bargyfreithwyr

Ym mis Mehefin 2023, roedd 360 o fargyfreithwyr wedi’u cofrestru fel rhai sy’n gweithio yng Nghymru, i fyny o tua 325 ym mis Mehefin 2019. 21 Mae bargyfreithwyr Cymreig, y mae 53.6% ohonynt yn ddynion a 46.4% yn fenyw od, wedi’u lleoli’n bennaf yng Nghaerdydd, Abertawe, Casnewydd ac ychydig o leoliadau eraill yn ne a gorllewin Cymru (gan gynnwys Caerfyrddin, Castell-nedd, Port Talbot a Phen-y-bont ar Ogwr): mae'n ymddangos nad oes unrhyw fargyfreithwyr wedi'u lleoli yn y canolbarth a dim ond 8 yn y gogledd. 22 O’r naw siambr yng Nghymru, mae pump yng Nghaerdydd (9 Parc-y-Plas, 30 Parc-y-Plas, Apex Chambers, Civitas Law, Temple Court Chambers), tair yn Abertawe (Siambrau Iscoed, Siambrau Angel, Pendragon Chambers) ac un yng Nghasnewydd (Cathedral Chambers). Y prif feysydd ymarfer 16 Ibid, 13. 17 Gweler C. Harding a J. Williams (gol.), egal Provision in the Rural Environment: Legal Services, Criminal Justice and Welfare Provision in Rural Areas (Gwasg Prifysgol Cymru, 1994). 18 A. Franklin ac RG. Lee, “The Embedded Nature of Rural Legal Services: Sustaining Service Provision in Wales”, (2007) 34(2) Journal of Law and Society 218, 224. 19 Yn ôl yr SRA, roedd 2,143 o ymarferwyr unigol ledled Cymru a Lloegr ym mis Mawrth 2020 a 1,655 ym mis Ebrill 2023. Gweler Awdurdod Rheoleiddio Cyfreithwyr, “Breakdown of solicitor firms”, ar gael yn https://www.sra.org.uk/sra/research-publications/regulated-community-statistics/data/solicitor_firms/. 20 Cymdeithas y Cyfreithwyr (n 6) a Chymdeithas y Cyfreithwyr, Trends in the solicitors' profession: annual statistics report 2020 (22 Mawrth 2022), ar gael yn https://prdsitecore93.azureedge.net/-/media/files/topics/research/annual- statistics-report-2020-april-2022.pdf. 21 Cyngor y Bar, “Demographics Dashboard”, ar gael yn www.barcouncil.org.uk/policy- representation/dashboards/demographics-dashboard.html. 22 Ibid.

yw trosedd (131 o fargyfreithwyr, neu 36.4%), teulu (125, 34.7%), cyfraith gyhoeddus (24, 6.7%) ac anafiadau personol (15, 4.2%). 23 Mae'r data hyn yn adlewyrchu canfyddiadau cynharach. 24

Y gymhareb 25 o fargyfreithwyr i bobl sy’n byw yng Nghymru, yn 2021, oedd 1:8,974, sy’n ymddangos yn unol â’r gymhareb 1:8,294 yn Lloegr, ac eithrio Llundain. 26 Fodd bynnag, mae'r gymhariaeth yn gamarweiniol, gan nad oes gan ganolbarth Cymru fynediad at fargyfreithwyr lleol ac mae gan ogledd Cymru gymhareb mewn gwirionedd o 1:85,875. 27 Gallai’r nifer isel o fargyfreithwyr yng ngogledd Cymru fod yn rhannol oherwydd bod Caer a Chymru yn rhannu cylchdaith gyfreithiol tan 2006 a nifer fawr o fargyfreithwyr yn dewis lleoli yng Nghaer er hwylustod er mwyn ymarfer yng ngogledd Cymru a gogledd-orllewin Lloegr. Rheoleiddir bargyfreithwyr gan Fwrdd Safonau’r Bar a’r corff cynrychioliadol ar gyfer bargyfreithwyr yng Nghymru a Lloegr yw General Council of the Bar (a elwir yn Gyngor y Bar). Mae’r Bwrdd Gwasanaethau Cyfreithiol yn gorff annibynnol sy’n eistedd uwchben yr SRA, Cyngor y Bar a chyrff rheoleiddio eraill o weithwyr cyfreithiol proffesiynol, ac mae’n goruchwylio’r gwaith o reoleiddio pawb sy’n darparu gwasanaethau cyfrei thiol yng Nghymru a Lloegr.

c) Proffesiynau cyfreithiol eraill

Yn ogystal â chyfreithwyr a bargyfreithwyr, mae sawl proffesiwn cyfreithiol arall a reoleiddir yn darparu gwasanaethau yng Nghymru gan gynnwys Trawsgludwyr Trwyddedig, Gweithredwyr Cyfreithiol Siartredig, Atwrneiod Patent a Nodau Masnach, Cyfreithwyr Costau, Cyfrifwyr Siartredig a Notarïaid.

23 Ibid. 24 Adroddiad Jomati (n 3) 18.

25 Mae’r gymhareb hon wedi’i chyfrifo gan ddefnyddio (i) ar gyfer nifer y bargyfreithwyr (346 yng Nghymru, 16,093 yn Lloegr gan gynnwys Llundain, 5756 yn Lloegr ac eithrio Llundain), ystadegau Cyngor y Bar ar gyfer mis Mehefin 2021 (n 21), (ii) ar gyfer y data poblogaeth, amcangyfrif o'r boblogaeth y Swyddfa Ystadegau Gwladol (ONS) ar gyfer canol 2021 (n 9), (iii) ar gyfer y data poblogaeth ar gyfer Llundain Fwyaf (8,796,628), data’r Swyddfa Ystadegau Gwladol ar gyfer canol 2021 fel y’i hail -esboniwyd gan Greater London Authority, ar gael yn https://data.london.gov.uk/dataset/londons-population. 26 Gan gynnwys Llundain Fwyaf, y gymhareb yn Lloegr oedd 1:3513, yng nghanol 2021. 27 Data poblogaeth gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol, “Amcangyfrifon o'r boblogaeth a chartrefi, Cymru: Cyfrifiad 2021” (28 Mehefin 2022), ar gael yn https://cy.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/populationandmigration/populationestimates/bulletins/popu lationandhouseholdestimateswales/census2021. Cofnodwyd poblogaeth Gogledd Cymru yn 687,000 yn 2021.

Cyflwynodd Deddf Gwasanaethau Cyfreithiol 2007 y Strwythurau Busnes Amgen (ABS), a oedd yn caniatáu i rai nad oeddent yn gyfreithwyr ddod yn gyfranddalwyr mewn cwmnïau cyfreithiol, i ledu gwasanaethau cyfreithiol ac annog arloesedd. Maent yn cael eu rheoleiddio gan yr SRA yn union fel cwmnïau cyfreithiol traddodiadol ac mae llawer yn cynnig gwasanaethau cyflenwol eraill fel cyfrifeg ac yswiriant. Mae enghreifftiau o ABS ar waith yng Nghymru yn cynnwys Admiral Law a NewLaw Solicitors.

1.2 Cyfraniad i economi Cymru

Roedd tua 11,000 o bobl yn cael eu cyflogi yn y gwasanaethau cyfreithiol yng Nghymru yn 2020 28 , gostyngiad sydyn o 16,000 yn 2015. 29 Fodd bynnag, yn ystod yr un cyfnod, cynyddodd cyfraniad Gwerth Ychwanegol Gros (GVA) gwasanaethau cyfreithiol i economi Cymru o 0.4. 30 i dros 0.5 biliwn GBP 31 , sy’n cyfateb i 0.8% o gyfanswm GVA Cymru yn 2020. 32 Er bod hyn yn unol â chyfraniad gwasanaethau cyfreithiol i economi Cymru mewn blynyddoedd blaenorol 33 , mae’n awgrymu bod lle sylweddol i dyfu o hyd, gan mai dim ond 2.2% o gyfanswm y Deyrnas Unedig oedd GVA gwasanaethau cyfreithiol Cymru yn 2020, gan ragori ar GVA gwasanaethau cyfreithiol yng Ngogledd Iwerddon (1.5%) a Gogledd-ddwyrain Lloegr (1.5 %) yn unig. 34

28 TheCityUK Legal excellence, internationally renowned – UK legal services 2022 (December 2022), ar 31, ar gael yn https://www.thecityuk.com/media/5url4ni1/legal-excellence-internationally-renowned-uk-legal-services-2022.pdf 29 TheCityUK Legal Excellence Internationally Renowned: UK Legal Services 2017 (Tachwedd 2017), fel y dyfynnwyd yn Rôl Gwasanaethau Cyfreithiol a’r Proffesiwn Cyfreithiol yn Economi Cymru (Llywodraeth Cymru,2018) Y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru, ar 2, ar gael yn https://www.llyw.cymru/sites/default/files/publications/2018- 08/tystiolaeth-atodol-llywodraeth-cymru-ir-comisiwn-ar-gyfiawnder-yng-nghymru-rol-gwasanaethau-cyfreithiol-ar- proffesiwn-cyfreithiol-yn-economi-cymru.pdf. Mae amcangyfrifon eraill yn awgrymu bod nifer y bobl a gyflogwyd yn y gwasanaethau cyfreithiol yng Nghymru yn 2015 yn is, sef tua 13,000, ond yn brawf o duedd am i lawr tebyg (gweler Ifan (n 5), 11).

30 Ibid. 31 Ibid.

32 Roedd cyfanswm y gwerth ychwanegol gros yng Nghymru yn 2020 yn 66.6 biliwn GBP, yn ôl y Swyddfa Ystadegau Gwladol (gweler Llywodraeth Cy mru, “Cynnyrch domestig gros rhanbarthol a gwerth ychwanegol gros: 1998 i 2020”, (31 Mai 2022), ar gael yn https://www.llyw.cymru/cynnyrch-domestig-gros-rhanbarthol-gwerth- ychwanegol-gros-1998-i-2020) . 33 Y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru (n 1), para 9.27. 34 TheCityUK (n 28), 30. Gweler hefyd KPMG, Contribution of the UK legal services sector to the UK economy (Ionawr 2020), ar gael yn https://assets.kpmg.com/content/dam/kpmg/uk/pdf/2020/10/kpmg-contributions-of-legal-services- sector-in-the-uk.pdf, ar dudalen 26, sy'n cadarnhau amcangyfrifon tebyg ar gyfer 2017.

Yn 2022, adroddwyd mai 900 oedd nifer y mentrau gwasanaethau cyfreithiol yng Nghymru 35 , cynnydd o 890 yn 2018 36 , ond yn parhau i fod ymhell o gyrraedd uchafbwynt 2015 o 955. 37 Yn hyn o beth, yn ogystal ag ymwneud â nifer y gweithwyr yn y gwasanaethau cyfreithiol, mae Cymru’n cymharu’n ffafriol â rhanbarthau eraill y Deyrnas Unedig, gan berfformio ar lefelau tebyg. 38 Fodd bynnag, mae cyfraniad y sector gwasanaethau cyfreithiol i ’r economi yn parhau yn sylweddol is nag yng ngweddill y Deyrnas Unedig.

1.3 Materion sy'n effeithio ar dwf cyfredol ac yn y dyfodol

Yn gyffredinol, mae’n ymddangos bod sector cyfreithiol Cymru yn parhau i fod yn rhy fach, o leiaf o’i gymharu â Lloegr. Mae’r dyraniad annigonol o adnoddau i’r system gyfiawnder wedi bod yn her ers amser maith i’r sector cyfreithiol yng Nghymru, fel yr amlygwyd gan y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru yn 2019. 39 Roedd hyn yn cynnwys gostyngiadau yng nghyllidebau Cyfiawnder S an Steffan a’r Swyddfa Gartref 40 – sydd i'w gweld yn parhau ar hyn o bryd, oherwydd effaith chwyddiant uchel 41 -, toriadau cymorth cyfreithiol 42 a gostyngiadau yn y cyllid ar gyfer y system cyfiawnder ieuenctid 43 a Gwasanaeth Erlyn y Goron 44 . Yn ogystal â materion ariannu, mae'n ymddangos bod ffactorau eraill yn cyfyngu ar dwf y sector cyfreithiol yng Nghymru. Mae'r rhain yn cynnwys: a) gwasgariad daearyddol, b) natur ddarniog a diffyg cydlyniad, c) diffeithwch cyngor, ch) mabwysiadu technoleg gyfreithiol yn araf.

a) Gwasgariad daearyddol

Fel y dangosir gan y data a archwiliwyd uchod, mae gwasgariad daearyddol gwasanaethau cyfreithiol yng Nghymru yn dangos crynodiad yn ne Cymru a gorllewin Cymru ac, o fewn y

35 Y Swyddfa Ystadegau Gwladol, “UK business; activity, size and location: 2022” (28 Medi 2022), ar gael yn https://cy.ons.gov.uk/businessindustryandtrade/business/activitysizeandlocation/bulletins/ukbusinessactivitysizeand

location/2022. 36 Ifan (n 5), 6. 37 Ibid. 38 Ifan (n 5), 27. 39 Y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru (n 1), pennod 2.

40 Y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru (n 1), para 2.99. Gweler hefyd Llyfrgell Tŷ’r Cyffredin, The spending of the Ministry of Justice (1 Hydref 2019), ar gael yn https://researchbriefings.files.parliament.uk/documents/CDP-2019- 0217/CDP-2019-0217.pdf. 41 The Law Society Gazette, “Autumn statement: Real terms cut for justice spending” (17 Tachwedd 2022), ar gael yn https://www.lawgazette.co.uk/news/autumn-statement-real-terms-cut-for-justice-spending/5114334.article. 42 Y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru (n 1), para. 2.103-2.105. 43 Ibid, para 2.110-2.111. 44 Ibid, para 2.118.

rhanbarthau hyn, yng Nghaerdydd, Abertawe ac, i raddau llai, Casnewydd. Mae argaeledd gwasanaethau cyfreithiol yn rhannau gwledig Cymru, ac yn enwedig yn y Canolbarth, yn gyfyngedig. Gydag agosrwydd dinasoedd mwy gyda chrynodiad uchel o ddarparwyr gwasanaethau cyfreithiol ychydig dros y ffin o Gymru, megis Bryste, Caer, Manceinion a Lerp wl, mae’n debygol y bydd cwmnïau Cymreig ar eu colled i gwmnïau yn y dinasoedd hyn. Gallai’r rhesymau am hyn gynnwys gwell cysylltiadau trafnidiaeth, cystadleuaeth uwch yn gyrru costau i lawr, a chrynodiad uwch o arbenigedd yn y dinasoedd hyn.

b) Natur ddarniog a diffyg cydlyniad

Amlygodd Comisiwn Thomas, mewn sawl rhan o'i adroddiad, yr angen am annog mwy o gydweithredu o fewn y sector cyfreithiol yng Nghymru. Mae hyn yn cynnwys:

a) cydweithio rhwng cwmnïau cyfreithiol a chwmnïau proffesiynol eraill, i greu rhwydweithiau busnes, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig 45 ; b) cydweithio rhwng cwmnïau cyfreithiol, er enghraifft drwy drefniadau rhannu ffioedd ar gyfer atgyfeiriadau, yn enwedig i gefnogi cwmnïau cyfreithiol bychan 46 ; c) cydweithio rhwng cwmnïau cyfreithiol a phrifysgolion, i ddatblygu'r gronfa o raddedigion y gyfraith a chynyddu trosglwyddo gwybodaeth 47 . I gefnogi’r cydweithio hyn, awgrymodd Comisiwn Thomas amrywiaeth o fentrau gan gynnwys cynllun mentora a hyfforddi, gwasanaeth paru ar gyfer ymarferwy r sy’n ceisio uno eu busnesau, grwpiau trafod ar gyfer gweithwyr proffesiynol, a hybiau cyfreithiol ledled Cymru. 48 Galwodd yr Arglwydd Lloyd- Jones, yn ei araith yn 2017 yng Nghynhadledd Cymru’r Gyfraith, am gorff ymbarél i fod yn llais i Gymru gyfreithiol i annog cydweithredu a chydweithio gyda phwyslais ar hybu ymwybyddiaeth o gyfraith Cymru, gan sicrhau bod adnoddau Cymraeg ar gael, a sicrhau bod ysgolion y gyfraith yng Nghymru, y farnwriaeth a gweithwyr cyfreithiol proffesiynol yn cael eu cefnogi i ddarparu neu dderbyn yr hyfforddiant angenrheidiol, gan gynnwys mewn technoleg gyfreithiol, i fod yn llwyddiannus yn ymarferol. 49 Mae Llywodraeth Cymru, yn ogystal â Chymdeithas y Cyfreithwyr, SRA, a sefydliadau eraill, megis Legal News Wales, wedi cymryd camau i gynyddu cydlyniad a chydweithio yn y sector. Er enghraifft, mae Newyddion Cyfreithiol Cymru, ynghyd â Phwyllgor Technoleg y Gyfraith 45 Ibid, para 9.55. 46 Ibid, para 9.73. 47 Ibid, para 9.55. 48 Ibid, para 9.75 (ac yn cynnwys is-baragraffau). 49 Y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru, Cyngor Cyfraith Cymru - Papur Trafod ac Ymgynghori (2018), ar gael yn https://www.llyw.cymru/sites/default/files/publications/2018-10/cyngor-cyfraith-cymru-papur-trafod- ymgynghori_0.pdf.

Cymdeithas y Gyfraith Caerdydd a’r Cylch, wedi lansio arolwg ar fabwysiadu te chnoleg yn 2021 50 ac ar hyn o bryd yn cynllunio arddangosfa Technoleg Gyfreithiol yn hydref 2023. Mae Adran yr Economi a Thrafnidiaeth Llywodraeth Cymru wedi lansio arolwg arall yn ddiweddar 51 , gyda mewnbwn gan Gymdeithas y Gyfraith, Legal News Wales, yr SRA a Labordy Arloesi Cyfreithiol Cymru ym Mhrifysgol Abertawe. Mae’r adran Polisi Cyfiawnder a Busnes Cymru hefyd yn cyfrannu at amrywiaeth o fentrau ar y cyd â Chymdeithas y Cyfreithwyr, megis ariannu derbyn achrediad Cyber Essentials ar gyfer cwmnïau cyfreithiol Cymreig. 52 Ar lefel diwydiant, mae Legal Network yn gweithredu fel rhwydwaith atgyfeirio am ddim i gwmnïau cyfreithiol, gyda threfniant rhannu ffioedd, gan hyrwyddo cydweithio rhwng cwmnïau cyfreithiol. 53 Mae'r SRA 54 a LawTech UK 55 hefyd wedi arwain mentrau i ddod â sector cyfreithiol Cymru ynghyd, gan gynnwys cwmnïau cyfreithiol, busnesau newydd ac ymchwilwyr. Er gwaethaf yr holl enghreifftiau cadarnhaol hyn, mae’n ymddangos bod dau brif rwystr i fwy o gydweithio a chydlynu yn y sector: (i) yr angen am ymagwedd gydlynol wrth ymdrin ag ecosystem gyfreithiol Cymru, sy’n cynnwys yr holl randdeiliaid perthnasol, a (ii) yr heriau a gyflwynir gan sector a nodweddir gan fwyafrif o gwmnïau bach, a allai fod â diffyg gallu i ymgysylltu’n barhaus a chadw hun aniaeth unigol gref. Aethpwyd i’r afael â’r rhwystr cyntaf yn uniongyrchol drwy greu Cyngor Cyfraith Cymru yn 2022, a ddiffinnir gan ei gyfansoddiad fel “fforwm i’r sector cyfreithiol ddod at ei gilydd i drafod a gweithredu ar faterion cyffredin sy’n effe ithio ar y sector cyfreithiol yng Nghymru 56 ”, gan gynnwys “datblygu ymagwedd ar y cyd at ddatblygiad economaidd y sector cyfreithiol yng Nghymru i hyrwyddo’r sector a hwyluso ei dwf a’i gynaladwyedd 57 ”. Argymhellwyd sefydlu Cyngor Cyfraith Cymru gan Gomisiwn Thomas 58 ac mae ei bwyllgor gweithredol yn cynnwys aelodau blaenllaw o’r sector cyfreithiol yng Nghymru gan gynnwys aelodau o’r 50 Busnes Cymru, “Arolwg LawTech Cymru 2021“ (9 Awst 2021), ar gael yn https://businesswales.gov.wales/cy/newyddion-blogiau/newyddion/arolwg-lawtech-cymru-2021. 51 Prifysgol Caerdydd, “Arolwg Mabwysiadu Digidol ar gyfer y Sector Cyfreithiol yng Nghymru 2023”, ar gael yn https://cardiff.qualtrics.com/jfe/form/SV_02mPOeWPDKfI2Ka?Q_CHL=qr. 52 Emma Waddingham, “Funded Cyber Essentials Launches for Law Firms in Wales” (Legal News Wales, 2 Medi 2022), ar gael yn www.legalnewswales.com/news/funded-cyber-essentials-launches-for-law-firms-in-wales/. 53 Hugh James, “Legal Network”, ar gael yn https://www.hughjames.com/service/legal-network. 54 Cynhaliwyd digwyddiad SRA Innovate yn Abertawe ar 7 Gorffennaf 2022. Gweler yr Awdurdod Rheoleiddio Cyfreith wyr, “News” (5 Mai 2022), sydd ar gael yn https://www.sra.org.uk/sra/news/sra-update-103-innovate/. 55 Cynhaliwyd digwyddiad a drefnwyd ar y cyd gan LawTech UK a Phrifysgol Abertawe yng Nghaerdydd ar 14 Mehefin 2023. Gweler LawTech UK, “Dyfodol Technoleg y Gyfraith yng Nghymru” (16 Mai 2023), sydd ar gael yn https://lawtechuk.io/news/cardiff. 56 Cyngor Cyfraith Cymru, Cyfansoddiad Cyngor y Gyfraith Cymru (31 Ionawr 2022), Atodlen 1, ar gael yn https://www.lawcouncil.wales/_files/ugd/d065c0_be44ef1850e74c679e5359dae3136d39.pdf. 57 Ibid. 58 Y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru (n 1), argymhelliad 65 (t. 26).

farnwriaeth, academyddion, gweithwyr cyfreithiol proffesiynol a sefydliadau cyfreithiol amrywiol. Mae gwaith y Cyngor hyd yma yn ymwneud â sefydlu gweithgorau ym meysydd addysg a hyfforddiant cyfreithiol a gwasanaethau cyfreithiol. 59 Mae’n ymddangos bod yr ail rwystr yn fwy heriol i fynd i’r afael ag ef, er bod y trawsnewid technolegol y mae’r sector yn ei brofi yn ymddangos fel pe bai’n rhoi cyfle cryf ar gyfer mwy o gydweithio, fel y trafodir yn ddiweddarach yn yr adroddiad hwn.

c) Diffeithwch cyngor

Gyda chanran sylweddol o wasanaethau cyfreithiol Cymru yn canolbwyntio ar Gaerdydd ac Abertawe, a’r toriadau sylweddol i gyllid Cymorth Cyfreithiol ers 2012, credir bod hyn wedi cyfrannu at ‘ddiffeithwch cyngor’ yn ardaloedd gwledig ac ôl -ddiwydiannol Cymru. Gan fod y meysydd hyn yn tueddu i fod yn gwmnïau 'stryd fawr' mwy traddodiadol sy'n delio â materion sifil, teuluol a throseddol lle mae cyllid Cymorth Cyfreithiol wedi'i leihau'n sylweddol, mae hyn wedi arwain at lai o arferion cyfreithiol hyfyw a rhwystr i gael cyfiawnder i ddefnyddwyr. 60 Mae lefel y Cymorth Cyfreithiol a wariwyd yng Nghymru wedi gostwng o £113.60m yn 2011/2012 i £80.14m yn 2018/19. 61

d) Mabwysiadu technoleg gyfreithiol yn araf

Amlygwyd technoleg gyfreithiol fel maes sydd yn benodol angen mwy o ymwybyddiaeth, arweiniad a hyfforddiant yng Nghymru. 62 Canfu adroddiad Jomati “the country’s LegalT ech and online legal services market barely exists at all 63 ”. Ategwyd y canfyddiad gan Gomisiwn Thomas, a argymhellodd “Dylai Llywodraeth Cymru roi cefnogaeth gref i fuddsoddi mewn technoleg 64 ”, gyda golwg ar “ sefydlu canolfan yn seiliedig ar dechnoleg i drosglwyddo busnes iddi o agos ('nearshoring') 65 ”. Nododd Comisiwn Thomas hefyd fod “angen i ysgolion y gyfraith roi mwy o bwyslais ar 'dechnoleg gyfreithiol', sy'n hanfodol er mwyn sicrhau llwyddiant y proffesiynau cyfreithiol yng Nghymru” ac argymhella i y dylid addysgu technoleg gyfreithiol mewn ysgolion cyfraith. 66 59 Emma Waddingham, “A Forum for a Resilient, Relevant and Accessible Legal Sector in Wales” (Legal News Wales, 4 Gorffennaf 2022), ar gael yn https://www.legalnewswales.com/features/a-forum-for-a-resilient-relevant-accessible- legal-sector-in-wales/. 60 Y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru (n 1), para. 9.70-9.71. 61 Ibid, para 2.103. 62 Adroddiad Jomati (n 3) 112. 63 Ibid, 6. 64 Y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru (n33) 403

65 Ibid 66 Ibid

Mae cyfansoddiad y sector cyfreithiol yng Nghymru yn egluro rhai o'r heriau a wynebir wrth fabwysiadu technoleg. Nododd adroddiad gan Brifysgol Rhydychen ar gyfer yr SRA mai’r tri rhwystr pennaf i fabwysiadu technolegau newydd a adroddwyd gan weithwyr cyfreithiol proffesiynol yw diffyg cyfalaf ariannol, diffyg staff ag arbenigedd priodol ac ansicrwydd rheoleiddiol. 67 Ar gyfer cwmnïau llai, byddai'r elfen o risg dan sylw yn fwy nag ar gyfer cwmnïau mwy, ac mae rhwystrau cost ac arbenigedd yn amlwg yn y cyd-destun hwn. 68 Mae’n bosibl y bydd awydd defnyddwyr hefyd yn llai mewn rhannau gwledig o Gymru, gan atal buddsoddiad gan gwmnïau cyfreithiol: rhybuddiodd Llywodraeth Cymru, er enghraifft, am beryglon defnyddio technoleg yn gynyddol a digideiddio gwasanaethau, a allai o bosibl gyfyngu ar fynediad at gyfiawnder drwy eithrio’r 7% o’r boblogaeth nad ydynt yn defnyddio’r rhyngrwyd. 69 Mae gwersi o brofiad Technoleg Ariannol (FinTech) yn awgrymu bod Cymru, serch hynny, yn amgylchedd addawol ar gyfer trawsnewid y sector gwasanaethau traddodiadol yn rhai dynamig a yrrir gan dechnoleg. Yn wir, mae Technoleg Ariannol yn faes arloesi mewn technoleg sydd wedi bod yn llwyddiannus yng Nghymru ac yn dangos yr hyn y gallai’r diwydiant Technoleg Gyfreithiol ei gyflawni yn yr un modd. Ar ôl y diwydiant lled- ddargludyddion cyfansawdd, Technoleg Ariannol (FinTech) yw'r maes datblygol mwyaf yng Nghymru. Mae busnesau newydd nodedig yng Nghymru yn y maes hwn yn cynnwys Yoello, ap talu symudol; Coincover, sy'n diogelu asedau digidol; a Delio, sy'n cysylltu darpar fuddsoddwyr â chyfleoedd. Mae Cymru yn gartref i tua 128 o gwmnïau Technoleg Ariannol, a gyfrannodd £3.6bn i economi Cymru yn 2021. 70 Amcangyfrifir bod 55,000 o bobl yn cael eu cyflogi o fewn y sector gwasanaethau ariannol yng Nghymru, tua 16,000 o'r rheini yn y sector Technoleg Ariannol. 71 Amcangyfrifir bod 22,000 o fyfyrwyr yn astudio pynciau cysylltiedig â Thechnoleg Ariannol yng Nghymru. 72

67 M. Sako ac R. Parnham, Technology and Innovation in Legal Services: Final Report for the Solicitors Regulation Authority (University of Oxford, 2021), available at www.sra.org.uk/globalassets/documents/sra/research/chapter-2--- technology-and-innovation-in-legal-services.pdf?version=4a1bfe, at 31. 68 Ibid, 30. 69 Llywodraeth Cymru Sicrhau Cyfiawnder i Gymru (May 2022), available at https://www.llyw.cymru/sites/default/files/publications/2022-06/sicrhau-cyfiawnder-i-gymru-mai-2022.pdf. 70 FinTech Wales, 2021/2022 FinTech in Wales (2022), ar gael yn https://fintechwales.org/wp- content/uploads/2022/11/FinTech-Wales-Annual-Report-2022.pdf, yn 11. 71 Ibid, 25. 72 Trade and Invest Wales, Together Stronger: The Rise of Welsh FinTech (25 Ionawr 2023), ar gael yn https://tradeandinvest.wales/inside-story/together-stronger-rise-welsh-fintech.

Cefnogir y sector gan FinTech Wales, sefydliad nid er elw â'i ddiben yw dwyn ynghyd pobl ar draws y sector i rannu syniadau, cefnogi, hyfforddi ac adeiladu cymuned. Darperir cymorth perthnasol hefyd gan Busnes Cymru, Technology Connected, a Blockchain Connected.

2 – Technoleg Gyfreithiol, Technoleg y Gyfraith ac arloesi cyfreithiol: dyfodol gwasanaethau cyfreithiol

Yn y bennod hon, rydym yn trafod y rôl y mae technoleg yn ei chwarae wrth lunio dyfodol gwasanaethau cyfreithiol, gan adolygu rhai o'r mentrau mwyaf arwyddocaol sydd wedi cefnogi twf esbonyddol technoleg gyfreithiol yn y Deyrnas Unedig yn y blynyddoedd diwethaf. Rydym yn dadansoddi’n fyr y ddau derm mwyaf cyffredin a ddefnyddir yn y sector i ddisgrifio’r defnydd o dechnoleg yn y gyfraith - Technoleg y Gyfraith (LawTech) a Technoleg Gyfreithiol (LegalTech) -, cyn diffinio arloesi cyfreithiol at ddibenion yr adroddiad hwn.

2.1 Cydnabod rôl technoleg yn y gyfraith

Mae rôl technoleg fel ffactor hollbwysig yn y broses o drawsnewid y sector gwasanaethau cyfreithiol wedi’i chydnabod ers tro byd mewn ymchwil academaidd 73 . Mae’r Athro Richard Susskind, ymchwilydd arloesol ym maes Technoleg Gyfreithiol, wedi awgrymu bod technoleg yn rym tarfol sy’n wynebu’r sector â’r angen i groesawu arloesedd: Yn hytrach nag awtomeiddio, mae llawer o systemau yn arloesi, sydd, o'm rhan i, yn golygu eu bod yn caniatáu inni gyflawni tasgau nad oeddent yn bosibl o'r blaen (neu hyd yn oed eu dychmygu). Mae neges ddwys yma i gyfreithwyr – wrth feddwl am dechnoleg a’r rhyngrwyd, nid awtomeiddio arferion gwaith presennol nad ydynt yn effeithlon yn unig yw’r her. Yr her yw arloesi, i ymarfer y gyfraith mewn ffyrdd na allem fod wedi eu gwneud yn y gorffennol.

73 Gweler, er enghraifft, William T. Braithwaite, “How is technology affecting the practice and profession of law?”, (1991) 22 Texas Tech Law Review 1113; DS. Wall a J. Johnstone, “The Industrialization o f Legal Practice and the Rise of the New Electric Lawyer: The Impact of Information Technology upon Legal Practice in the U.K.”, (1997) 25 International Journal of the Sociology of Law 95; R. Susskind, The future of law: facing the challenges of information technology (Clarendon Press 1998). Erbyn diwedd y 1990au, roedd rôl drawsnewidiol technoleg ar gyfer y proffesiwn cyfreithiol eisoes wedi'i nodi a'i chydnabod.

Ar yr un pryd, fodd bynnag, mae llawer o'r technolegau arloesol hyn yn tarfu. […] Bydd y technolegau arloesol hyn sy’n dreiddiol, sy’n tyfu’n esbonyddol, yn tarfu ar y ffordd y mae cyfreithwyr a llysoedd yn gweithredu ac yn eu trawsnewid yn sylweddol. 74 Y tu hwnt i’r byd academaidd, mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig, Llywodraeth Cymru, rheoleiddwyr y sector (Awdurdod Rheoleiddio Cyfreithwyr, Bwrdd Safonau’r Bar, Bwrdd Gwasanaethau Cyfreithiol), a rhanddeiliaid allweddol eraill (gan gynnwys Cymdeithas y Cyfreithwyr a Chyngor y Bar) wedi dod i gasgliadau tebyg am rôl technoleg yn y gyfraith, gan geisio cefnogi'r sector i groesawu'r cyfleoedd ar gyfer twf technolegol. I gynnig ychydig o enghreifftiau yn unig, mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ariannu LawTech UK 75 , hwb sy’n cefnogi busnesau cyfreithiol newydd a chwmnïau cyfreithiol yn eu hymwneud â thechnoleg ac arloesi, a ddarperir ar y cyd â Tech Nation (tan 2023) a Codebase a Legal Geek (ar hyn o bryd). Ymhlith mentrau amrywiol eraill, mae LawTech UK yn darparu cyfleoedd rhwydweithio, addysg a hyfforddiant, cymorth i fusnesau newydd drwy flychau tywod a mentora, ac yn cynnull yr Regulatory Response Unit i gydlynu gwaith rheoleiddwyr. Mae Adran Gyfreithiol y Llywodraeth hefyd wedi partneru â Phrifysgol Rhydychen ar gyfer Oxford LawTech Education Programme 76 . Mae UKRI wedi ariannu ymchwil i dechnoleg gyfreithiol drwy ei Next Generation Services Industrial Strategy Challenge Fund 77 , tra bod Innovate UK wedi cefnogi nifer o fusnesau newydd ym maes technoleg gyfreithiol, drwy ei Gronfa Arloesedd Cynaliadwy 78 , y Global Incubator Programme 79 , y Labordy Arloesedd 80 , a chynlluniau eraill. Mae Llywodraeth Cymru hefyd wedi cefnogi ymchwil mewn technoleg gyfreithiol ac ymgysylltu â hi. Mae Llywodraeth Cymru wedi cynnal neu gomisiynu nifer o adroddiadau am y sector cyfreithiol yng Nghymru (o’r adroddiad Cyfiawnder yng Nghymru 81 i adroddiad

74 R. Susskind, Tomorrow’s Lawyers: An Introduction to Your Future (2 il argraffiad, Gwasg Prifysgol Rhydychen 2017) 14- 15. 75 Gweler https://lawtechuk.io/. 76 Prifysgol Rhydychen, “Training lawyers for a digital world”, ar gael yn https://www.socsci.ox.ac.uk/training- lawyers-for-a-digital-world. 77 UKRI, Next Generation Services Challenges (Mawrth 2022), ar gael yn https://www.ukri.org/wp- content/uploads/2022/03/5980-Next-generation-brochure-CS-v2-1.pdf. 78 Neil Rose, “Law firm and start- ups awarded government cash to develop lawtech” (2 Rhagfyr 2020) https://www.legalfutures.co.uk/latest-news/law-firm-and-start-ups-awarded-government-cash-to-develop-lawtech.

79 UKRI, “Global Incubator Programme: business acceleration for SMEs”, ar gael yn https://www.innovateukedge.ukri.org/enter-new-markets/Global-Incubator-Programme. 80 TechUK, “New Innovation Lab launched by Innovate UK” (1 Gorffennaf 2019), ar gael yn https://www.techuk.org/resource/new-innovation-lab-launched-by-innovate-uk.html. 81 Y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru (n 1).

Jomati 82 ac, yn fwy diweddar, yr adroddiad cmp21 83 ar gwmnïau cyfreithiol bach o Gymru), gan roi pwyslais ar effaith technoleg ar y sector cyfreithiol yng Nghymru. Yn 2023, comisiynodd Llywodraeth Cymru Arolwg Mabwysiadu Technoleg Ddigidol 84 i ddeall sut mae'r sector yn defnyddio technoleg a pha rwystrau mae'n eu hwynebu. At hynny, mae Llywodraeth Cymru wedi cefnogi ystod eang o fentrau i helpu’r sector i groesawu technoleg gyfreithiol, o gyllid ar gyfer canolfannau arloesi mawr fel Labordy Arloesi Cyfreithiol Cymru ym Mhrifysgol Abertawe 85 a'r Ganolfan Arloesi ym Mhrifysgol Caerdydd 86 , i gefnogi ardystiad Cyber Essentials a Cyber Essential Plus 87 . Yn ogystal, mae Llywodraeth Cymru, yn ei rhaglen 2021- 2026 “Dyfodol Cyfraith Cymru 88 ”, yn ceisio “Archwilio’r potensial ar gyfer defnyddio dysgu peirianyddol a deallusrwydd artiffisial i wneud cyfraith Cymru yn fwy hygyrch 89 ” ac mae wedi cydweithio â Phrifysgol Abertawe i drefnu’r hacathon cyntaf ar dechnoleg ar gyfer deddfwriaeth yn 2022. 90 Mae’r Awdurdod Rheoleiddio Cyfreithwyr (SRA) wedi bod yn arbennig o weithgar wrth gefnogi ymgysylltu â thechnoleg gyfreithiol a mynd i’r afael â heriau rheoleiddio. Nodwyd technoleg gyfreithiol ac arloesi fel un o amcanion craidd Strategaeth Gorfforaethol SRA 2020- 2023 91 ac mae'n parhau i fod yn flaenoriaeth allweddol yn ei strategaeth ddrafft ar gyfer 2023- 2026. 92 Hefyd yn 2020, penododd yr awdurdod rheoleiddio Gyfarwyddwr Gweithredol ar gyfer Strategaeth ac Arloesedd gyda phrofiad yn y sector ariannol sy’ n prysur dyfu 93 a Phennaeth 82 Adroddiad Jomati (n 3). 83 Emma Waddingham, “Business Wales launches “critical” research on the future of small Welsh law firms” (Legal News Wales, 18 Ionawr 2023), ar gael yn https://www.legalnewswales.com/news/business-wales-launches-critical- research-on-the-future-of-small-welsh-law-firms/. Adeg ysgrifennu hwn nid oedd yr adroddiad wedi'i gyhoeddi eto. 84 Emma Waddingham, “New Digital Adoption Survey for the Legal sector in Wales” (Legal News Wales, 15 Mai 2023), ar gael yn https://www.legalnewswales.com/news/new-digital-adoption-survey-for-the-legal-sector-in-wales/. 85 Llywodraeth Cymru, “Cyllid yr Undeb Ewropeaidd i helpu’r Labordy Arloesedd i ddarparu mynediad cyffredinol at gyfiawnder” (30 Hydref 2019), ar gae l yn https://www.llyw.cymru/cyllid-yr-undeb-ewropeaidd-i-helpur-labordy- arloesedd-i-ddarparu-mynediad-cyffredinol-at-gyfiawnder. 86 Llywodraeth Cymru, “£9.5m ar gyfer Canolfan Arloesi newydd i gefnogi Cymru i ddod yn arweinydd byd -eang ym maes Seiberddiogelwch” (10 Mai 2022), ar gael yn https://www.llyw.cymru/canolfan-arloesi-newydd-i-gefnogi- cymru-i-ddod-yn-arweinydd-byd-eang-ym-maes-seiberddiogelwch. 87 Technology News Wales, “Cyber Security Company to Deliver Welsh Government -Funded Support to Wales- based Law Firms” (22 Medi 2022), ar gael yn https://businessnewswales.com/cyber-security-company-to-deliver- welsh-government-funded-support-to-wales-based-law-firms/. 88 Llywodraeth Cymru, “Dyfodol cyfraith Cymru: Rhaglen ar gyfer 2021 i 2026” (21 Medi 2021), ar gael yn https://www.llyw.cymru/dyfodol-cyfraith-cymru-rhaglen-hygyrchedd-2021-i-2026-html. 89 Ibid. 90 Labordy Arloesi Cyfreithiol Cymru, “Hacathon Cyfreithiol Cymru” (2022), ar gael yn https://legaltech.wales/legal- hackathon-wales-2022. 91 Awdurdod Rheoleiddio Cyfreithwyr, “SRA Corporate Strategy 2020 to 2023” (20 Mawrth 2020), ar gael yn https://www.sra.org.uk/sra/corporate-strategy/. 92 Awdurd od Rheoleiddio Cyfreithwyr, “Open Consultation” (10 Mai 2023), ar gael yn https://www.sra.org.uk/sra/consultations/consultation-listing/corporate-strategy-2023-26. 93 Awdurdod Rheoleiddio Cyfreithwyr, “SRA appoints Executive Director Strategy and Innovation” (3 Chwefror 2020), ar gael yn https://www.sra.org.uk/sra/news/tracy-vegro-exec-director/.

Technoleg profiadol. 94 Mae SRA Innovate, yn ogystal â rhoi canllawiau a chymorth un-i-un i gwmnïau technoleg a chwmnïau cyfreithiol 95 , yn cyhoeddi cylchlythyr Lawtech Insight, yn trefnu digwyddiadau yng Nghymru a Lloegr, ac yn cymryd rhan mewn nifer o fentrau, gan gynnwys cydweithio â phrifysgolion, cynnig cymorth ar gyfer blychau tywod LawTech UK a mwy. 96 Mae’r SRA wedi comisiynu ymchwil i “arloesedd a thechnoleg yn y sector cyfreithiol 97 ”, yn ogystal ag agweddau’r cyhoedd a ch yfreithwyr tuag at dechnoleg mewn gwasanaethau cyfreithiol 98 (gyda’r Bwrdd Gwasanaethau Cyfreithiol), ac mae wedi partneru â phrifysgolion ac awdurdodau lleol i asesu rôl technoleg wrth gael mynediad at gyfiawnder. 99 Mae'r Bwrdd Gwasanaethau Cyfreithiol, LSB, hefyd wedi comisiynu ymchwil, ynghyd â LawTech UK, i dechnoleg gyfreithiol a'i heffaith ar busnesau bach a chanolig eu maint 100 , yn amlinellu blaenoriaethau ar gyfer arloesedd technolegol yn y gyfraith 101 , cyhoeddi casgliad o erthyglau ar “Perspectives on LawTech and Regulatio” a’r gyfres podlediadau “Talking Tech” sy’n ymroddedig i dechnoleg a rheoleiddio. 102 Mae Bwrdd Safonau’r Bar wedi cefnogi blychau tywod LawTech UK 103 , casglu gwybodaeth am y defnydd o dechnoleg a rhwystrau a risgiau canfyddedig trwy'r Ffurflen Rheoleiddio 104 , ac ar hyn o bryd yn comisiynu ymchwil pellach i “Technology and Innovation at the Bar 105 ”. 94 Legalex, “Ben Wagenaar”, ar gael yn https://www.legalex.co.uk/speakers/ben-wagenaar. 95 Awdurdod Rheoleiddio Cyfreithwyr,“What is our offer?” (Gorffennaf 2021), ar gael yn https://www.sra.org.uk/solicitors/resources/sra-innovate/what-is-our-offer/. 96 Awdurdod Rheoleiddio Cyfreithwyr, “Innovate Projects” (Rhagfyr 2022), ar gael yn https://www.sra.org.uk/solicitors/resources/sra-innovate/innovate-projects/. 97 Awdurdod Rheoleiddio Cyfreithwyr, “Innovation and technology in legal services” (Ionawr 2022), ar gael yn https://www.sra.org.uk/home/hot-topics/innovation-technology-legal-services/. 98 Y Bwrdd Gwasanaethau Cyfreithiol, “New research reveals the appetite for lawtech among the public and legal professionals” (31 Mai 2022), sydd ar gael yn https://legalservicesboard.org.uk/news/new-research-reveals-the- appetite-for-lawtech-among-the-public-and-legal-professionals. 99 Awdurdod Rheoleiddio Cyfreithwyr, “Further fund award is an opportunity to connect innovative services with those who need legal help” (16 Medi 2021), ar gael yn https://www.sra.org.uk/sra/news/press/2021-press- releases/regulators-pioneer-fund-2021/. 100 Bwrdd Gwasanaethau Cyfreithiol, Qualitative research into SMEs’ legal needs and adoption of lawtech (Hydref 2021), ar gael yn https://legalservicesboard.org.uk/wp-content/uploads/2021/10/Lawtech-and-SMEs-report-October-2021.pdf. 101 Bwrdd Gwasanaethau Cyfreithiol, Striking the balance: show legal services regulation can foster responsible technological

innovation (Ebrill 2021), ar gael yn https://legalservicesboard.org.uk/wp- content/uploads/2021/04/Striking_the_Balance_FINAL_for_web.pdf.

102 Bwrdd Gwasanaethau Cyfreithiol, “Talking tech podcasts", ar gael yn https://legalservicesboard.org.uk/our- work/ongoing-work/technology-and-innovation/developing-the-next-phase-of-our-work-on-technology-and- innovation/talking-tech- podlediadau. 103 Bwrdd Safonau’r Bar, diweddariad cynnydd ar gyfer yr Arglwydd Evans, ar gael yn https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/956810/AI_surve y_responses_updated.pdf. 104 Ibid. 105 Bwrdd Safonau’r Bar, “Action plan – Transformational change", ar gael yn https://www.barstandardsboard.org.uk/uploads/assets/914f0b5e-fd73-40ab-906a69804631ac2f/LSB-action-plan- final.pdf.

Page 1 Page 2 Page 3 Page 4 Page 5 Page 6 Page 7 Page 8 Page 9 Page 10 Page 11 Page 12 Page 13 Page 14 Page 15 Page 16 Page 17 Page 18 Page 19 Page 20 Page 21 Page 22 Page 23 Page 24 Page 25 Page 26 Page 27 Page 28 Page 29 Page 30 Page 31 Page 32 Page 33 Page 34 Page 35 Page 36 Page 37 Page 38 Page 39 Page 40 Page 41 Page 42 Page 43 Page 44 Page 45 Page 46 Page 47 Page 48 Page 49 Page 50 Page 51 Page 52 Page 53 Page 54 Page 55 Page 56 Page 57 Page 58 Page 59 Page 60 Page 61 Page 62 Page 63 Page 64 Page 65 Page 66 Page 67 Page 68 Page 69 Page 70 Page 71 Page 72 Page 73 Page 74 Page 75 Page 76 Page 77 Page 78 Page 79 Page 80 Page 81 Page 82 Page 83 Page 84 Page 85 Page 86 Page 87 Page 88

legaltech.wales

Made with FlippingBook HTML5